Τα βότανα έχουν χρησιμοποιηθεί για να συμβολίσουν, την αγάπη, την πίστη, τη μνήμη και την αφοσίωση, η συνολική τους σημασία χρονολογείται εδώ και αιώνες σε όλους τους πολιτισμούς
Τα βότανα έχουν χρησιμοποιηθεί για να συμβολίσουν, την αγάπη, την πίστη, τη μνήμη και την αφοσίωση, η συνολική τους σημασία χρονολογείται εδώ και αιώνες, ακόμη και χιλιετίες σε όλους τους πολιτισμούς. Ακόμα και σήμερα έχουμε διατηρήσει πολλά από αυτά τα σύμβολα και σίγουρα πολλές από τις θεραπευτικές τους χρήσεις.
Η Αίγυπτος θεωρείται η μητέρα της αρωματοποιίας, ήταν ο πολιτισμός που μετέδωσε τις γνώσεις των αρωματικών φυτών στον ελληνικό λαό. Αυτή η γνώση μεταδόθηκε μέσω των θαλάσσιων σχέσεων τους.
Οι Αρχαίοι Έλληνες πάλι, πίστευαν στην ύπαρξη θεϊκών όντων που αποκαλύπτονταν από τα αρώματά τους. Ήταν πεπεισμένοι ότι τα πολλά αρωματικά φυτά που υπήρχαν στη φύση ήταν θεϊκής προέλευσης. Έτσι, τα αρώματα αποδείχτηκαν απαραίτητα συστατικά στη γιορτή της λατρείας αλλά και στην καθημερινότητά τους.
Κατά τη διάρκεια κάθε τελετής γίνονταν έτσι προσφορές κι εκεί έκαιγαν πολλές ευωδιαστές ουσίες όπως μύρο ή θυμίαμα. Το ίδιο γινόταν και στα πιο σημαντικά γεγονότα στη ζωή των ανδρών – πολεμιστών, τα οποία σημαδεύτηκαν από την παρουσία οσμών.
Κάθε τελετουργία συνοδευόταν από θυμιατά με αρωματικά χρίσματα. Τα βότανα έπαιζαν καθαρτικό ρόλο, ιδιαίτερα στις κηδείες, αφού πίστευαν ότι με αυτόν τον τρόπο ευνοούσαν το πέρασμα στη μετά θάνατο ζωή. Γι’ αυτό οι νεκροί την εποχή της Αρχαίας Ελλάδας ήταν τυλιγμένοι με μυρωδάτα σάβανα. Στη συνέχεια τα έκαιγαν ή τα έθαβαν με αρωματικά φυτά όπως τριαντάφυλλα, κρίνους ή βιολέτες, λουλούδια που θεωρούνταν σύμβολα της αιώνιας ζωής.
Επιπλέον, πέρα από την ιερή έννοια του αρώματος, οι Έλληνες ήταν επίσης πολύ δεμένοι με τη σωματική υγιεινή και την ομορφιά της ύπαρξης. Έτσι, χρησιμοποιούσαν τα φυτά με τη μορφή θυμιατού ή λουτρών. Επιπλέον, τα δημόσια λουτρά ήταν πολύ σημαντικά μέρη για την εποχή. Σύχναζαν πολύ άντρες και γυναίκες, μύριζαν λουλούδια και χρησίμευαν ως χώρος κοινωνικοποίησης.
Ομοίως, ως ένδειξη καλής φιλοξενίας, συνηθιζόταν να λούζουν τα πόδια των καλεσμένων σε αρωματικές λεκάνες και να τους προσφέρουν κάθε λογής αρωματικά προϊόντα, όπως γιρλάντες από λουλούδια, λάδι από γαρύφαλλο ή αρωματισμένα κρασιά.
Η διάσημη ρίγανη στην αρχαία Ελλάδα ήταν σύμβολο της καλή τύχης και σύμβολο της χαράς.
Τη μαντζουράνα, στενή συγγενής της ρίγανης, την τοποθετούνταν στους τάφους, για να γεμίσει τον τελευταίο χώρο ανάπαυσης με αιώνια ευτυχία και ειρήνη.
Το θυμάρι, στην αρχαία Ελλάδα, ήταν πηγή θάρρους και το χρησιμοποιούσαν ως θυμίαμα και αφέψημα για το μπάνιο και για τον αρωματισμό λικέρ και τυριών. Τοποθετημένο κάτω από ένα μαξιλάρι, σε φακελάκια, λέγεται ότι βοηθά στον ύπνο και διώχνει τους εφιάλτες. Επίσης, οι γυναίκες το έδιναν στους πολεμιστές πριν ξεκινήσουν στη μάχη.
Ο βασιλικός, ήταν πάντα κρεμασμένος στην είσοδο του σπιτιού, για να φέρει καλή τύχη και πλούτο. Με άγριο πανσέ, τόσο οι Έλληνες όσο και οι Ρωμαίοι ιερείς φορούσαν φυλαχτά, ενώ το χρησιμοποιούσαν για να καθαρίσουν τους βωμούς τους μετά από θυσίες.
Και δεν θα παραλείψω την αθάνατη αγάπη, τον αμάραντο. Ένα από τα σύμβολα της αθανασίας που χρησιμοποιείται ως σύμβολο από την εποχή των Αρχαίων Ελλήνων: ο ελληνικός αμάραντος που σημαίνει «αυτός που δεν μαραίνεται» και ο λόγος, γιατί το λουλούδι δεν ξεθωριάζει σύντομα.
Οφίωνας, Οφιονείς και ο κρυφός συμβολισμός του Ωμέγα
Αναζητώντας την γέννηση του Κόσμου, οι αναφορές σε συμβολισμούς γύρω από το αβγό και το φίδι μονοπωλούν. Το παρακάτω άρθρο δεν έχει σαν σκοπό την εκτενή ανάλυση των παραπάνω συμβολισμών γιατί κάτι τέτοιο δεν θα μπορούσε να γίνει στα πλαίσια ενός άρθρου.
Η έρευνα σχετικά με την ερμηνεία του όφεως και του αβγού μπορεί να γεμίσει τόμους και ήδη το έχει κάνει στην παγκόσμια μυθιστορία. Θα δοθούν κάποιες πληροφορίες σχετικά, με την ελπίδα να αρχίσει να ξεμπλέκεται το κουβάρι του μύθου. Και σαν συμβεί αυτό, το νήμα θα παραδοθεί σε κάποιον άλλον αναζητητή να αποσυμβολίσει και να συμπληρώσει την διδαχή. Τι σχέση λοιπόν μπορεί να έχει ο Οφίωνας με την κοσμογονία τους ορφικούς και το γράμματα όμικρον και το ωμέγα;
Ας πάμε να ξετυλίξουμε το κουβάρι.
Στον πελασγικό μύθο της δημιουργίας, η μεγάλη θεά η Ευρυνόμη, η πολυπεριπλανώμενη Θεά των Πάντων, ο καθολικός νόμος, αναδύθηκε γυμνή από το Χάος, αλλά δεν βρήκε τίποτε στερεό για να ακουμπήσει τα πόδια της και έτσι διαχώρισε τη θάλασσα από τον ουρανό χορεύοντας μόνη πάνω στα κύματα. Η Ευρυνόμη χόρεψε κατά τα νότια και ο αέρας που αναδεύτηκε πίσω της, φάνταζε κάτι καινούριο και ξεχωριστό, κάτι για να αρχίσει έργο δημιουργίας. Η Ευρυνόμη στράφηκε κι άδραξε αυτόν το βόρειο άνεμο, τον έτριψε μέσα στα χέρια της, και ο μέγας όφις Οφίων εμφανίστηκε.
Ο Οφίων κυριεύτηκε από λαγνεία, κουλουριάστηκε γύρω στα θεϊκά εκείνα μέλη, την ορέχτηκε και έσμιξε μαζί της. Τώρα, ο Βόρειος Άνεμος, ο Βορέας, γονιμοποιεί γι’ αυτό οι φοράδες στρέφουν τα καπούλια τους προς τον άνεμο και γεννούν πουλάρια χωρίς τη βοήθεια του επιβήτορα. (Πλίνιος Φυσική Ιστορία, Όμηρος Ιλιάδα). Παρόμοια λοιπόν η Ευρυνόμη έπιασε παιδί. Κατόπιν, η Ευρυνόμη έλαβε μορφή περιστεράς, πλανήθηκε πάνω στα κύματα, και όταν πέρασε ο καιρός που έπρεπε, γέννησε το Αβγό του Σύμπαντος.
Με την προσταγή της, ο Οφίων κουλουριάστηκε επτά φορές γύρω στο αβγό. ώσπου το αβγό άνοιξε και χωρίστηκε στα δύο. Από μέσα του κύλησαν όλα όσα υπάρχουν, τα παιδιά της Ευρυνόμης: Ο ήλιος, η σελήνη, οι πλανήτες, τα αστέρια, η γη με τα βουνά και τους ποταμούς της, με τα δέντρα, τα βότανά της και τα ζωντανά πλάσματα.
Η Ευρυνόμη και ο Οφίων έστησαν το σπιτικό τους στον Όλυμπο, όπου ο Οφίων εξόργισε την Ευρυνόμη υποστηρίζοντας ότι αυτός ήταν ο δημιουργός του Σύμπαντος. Ευθύς εκείνη τον χτύπησε στο κεφάλι με τη φτέρνα της και του πέταξε τα δόντια έξω από το στόμα και τον εξόρισε στις σκοτεινές σπηλιές κάτω από τη γη. (Αργοναυτικά Απολλώνιος Ρόδιος, Τζέτζης Εις τον Λυκόφρων).
Οι γεννημένοι από την γη Πελασγοί, που φαίνεται να υποστηρίζουν ότι είχαν ξεπηδήσει από τα δόντια του κοσμογονικού φιδιού Οφίωνα, ίσως ήταν αρχικά ο νεολιθικός λαός με τα “ζωγραφισμένα σκεύη”. Θα μπορούσαν να αυτοαποκληθούν Δαναοί από την ίδια θεά με το χαρακτήρα της Δανάης που προΐστατο της γεωργίας. Ο Ευριπίδης αναφέρει ότι οι Πελασγοί υιοθέτησαν το όνομα Δαναοί, από τον ερχομό του Δαναού και των 50 θυγατέρων του στο Άργος.
Εν πάση περιπτώσει οι Αχαιοί οι οποίοι είχαν καταλάβει την Αργολίδα υιοθέτησαν το όνομα των Δαναών και έγιναν επίσης θαλασσοπόροι , ενώ όσοι έμειναν βορείως του Ισθμού της Κορίνθου έγιναν γνωστοί ως Ίωνες. Μερικοί από τους Πελασγούς που εκδιώχθηκαν από την Αργολίδα ίδρυσαν πόλεις στην Λέσβο, στην Χίο και στην Κνίδο, άλλοι κατέφυγαν στην Θράκη στην Τρωάδα και στα νησιά του Β.Αιγαίου. Ολιγάριθμα φύλλα παρέμειναν στην Αττική στην Μαγνησία και αλλού. Ο Στράβων λέει ότι εκείνοι που ζούσαν κοντά στην Αθήνα ήταν γνωστοί ως Πελαργοί.
Όμως ένα όνομα μιας από τις παλαιότερες ελληνικές φυλές έχει επιζήσει ακόμα ως άκουσμα. Είναι οι Οφιονείς. Κάποιοι θα γνωρίζουν τον Δήμο Οφιονείας ο οποίος πήρε το όνομα του από τους Οφιονείς, φυλή των Αιτωλών, που κατοικούσαν στην περιοχή κατά την αρχαιότητα, στο βορειοανατολικό τμήμα της Αιτωλίας, κοντά στα βουνά Κόρακα και Οίτη, και επεκτεινόταν έως τον Μαλιακό κόλπο· αναφέρονται επίσης ως Οφιείς.
Ο λαός αυτός περιλάμβανε τους Καλιείς και τους Βωμείς, οι οποίοι, μαζί με τους Αγραείς, τους Ευρυτάνες, τους Απεραντούς, τους Κούρητες, τους Θεστιείς και τους Απόδωτους, αποτελούσαν το αιτωλικό έθνος. Γίνεται μνεία γι’ αυτούς από πολλούς αρχαίους συγγραφείς (Στράβωνα, Θουκυδίδη κ.ά.) αρχαιότητα. Λέγεται ότιτο 426 π.Χ. ο στρατηγός των Αθηναίων Δημοσθένης επιχείρησε εισβολή στην Αιτωλία και μετάαπό πολλές απώλειες κάτω στην πόλη Αιγίτιον των Αποδωτών αναγκάστηκε να ζητήσεικαταφύγιο στη Ναύπακτο.
<Με την αυγή ο Δημοσθένης ξεκίνησε για την Αιτωλία. Την πρώτη μέρα πήρε την Ποτιδανία, την δεύτερη το Κροκύλειον και την τρίτη το Τείχιο όπου σταμάτησε κι έστειλε τα λάφυρα που είχε πάρει στο Ευπάλιον της Λοκρίδος. Είχε σκοπό πρώτα να υποτάξει την υπόλοιπη περιοχή και μετά να γυρίσει στην Ναύπακτο κι αν οι Οφιονείς δεν προσχωρούσαν, τότε να στραφεί εναντίον τους. Αλλά όλη η ετοιμασία αυτή δεν πέρασε απαρατήρητη απ᾽ τους Αιτωλούς, ούτε καν στην αρχή όταν σχεδιαζόταν, κι έτσι, μόλις ο στρατός έκανε εισβολή, όλοι οι Αιτωλοί έτρεξαν να συγκεντρωθούν για να τον αποκρούσουν, ακόμα και οι πιο μακρινοί Οφιονείς που κατοικούν στον Μαλιακό κόλπο — Βωμιείς και Καλλιείς>. ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ Ἱστορίαι 3.96.2-3.96.3
Πως όμως φτάνουμε στο γράμμα ω μέγα και στους ορφικούς;
Το ω μέγα φαίνεται ότι συμβολίζει το κοσμικό αβγό των Ορφικών Μυστηρίων το οποίο έσπασε και πλάστηκε το Σύμπαν. Το κεφαλαίο ω μέγα(Ω) αντιπροσωπεύει το κοσμικό αβγό ωοτοκημένο πάνω στο αμόνι ενώ το πεζό (ω) δείχνει ότι ήδη έχει σκάσει στα δύο. Το κεφαλαίο και το πεζό όμικρον αμφότερα (Ο,ο) αντιπροσωπεύουν το αβγό του ενιαυτού που περιμένει να εκκολαφτεί. Πρωταγωνιστεί στα δρυιδικά Μυστήρια, μπορεί κάλλιστα να ταυτιστεί με το ορφικό κοσμικό αβγό, διότι η δημιουργία του κόσμου κατά τους ορφικούς, υπήρξε αποτέλεσμα του λάγνου σφιξίματος της Μεγάλης θεάς Ευρυνόμης και του κοσμικού φιδιού Οφίωνα. Εξού και το ζευγάρωμα των φιδιών στην αρχαϊκή Ελλάδα αποτελούσε απαγορευμένο θέαμα. Ο τυχόν αυτόπτης μάρτυς του προσβαλλόταν από το “γυναικείο νόσημα”: έπρεπε να ζήσει ως γυναίκα επί επτά χρόνια. Το κηρύκειον του Ερμή, η υπηρεσιακή του ράβδος όταν οδηγούσε τις ψυχές στον Άδη είχε την μορφή δυο φιδιών που ζευγαρώνουν.
To o μικρόν δεν είναι το ω μέγα. Το ω μέγα πρέπει να εκληφθεί ως άλφα αυξημένης έντασης και ότι συμβολίζει την γέννηση της γέννησης. Στενή συνάφεια μεταξύ μακρού Ο (ω μέγα και Α (άλφα) εμφανίζεται και στην Ιωνική διάλεκτο όπου συχνά το ω μέγα γραφόταν στην θέση του άλφα-όπως ώριστος αντί άριστος- και στην δωρική διάλεκτο όπου συχνά το άλφα γραφόταν στην θέση του ω μέγα -όπως πράτος αντί πρώτος.
Οι Οφιονείς φαίνεται να είναι οι πρώτοι Πελασγοί, οι από τα δόντια του κοσμογονικού φιδιού Οφίωνα σπαρμένοι, και διόλου δεν χάθηκαν στην αχλύ του μύθου. “Θεός Οφιονέας”μας λέει ο Φερεκύδης στην θεογονία του. Η μνήμη μπορεί να βρίσκεται σε λήθη, αλλά δεν έχει χαθεί. Η αναζήτηση ξυπνά τις μνήμες και οι συν-δέσεις σε αυτό το ατελείωτο παζλ του Κόσμου είναι αναπόφευκτες όσο και αναγκαίες για την κατανόηση της πορείας του ανθρώπου.
Η έρευνα έγινε από την Γιώβη Βασιλική – πληροφορίες συλλέχθηκαν από: Carl Kerenyi, “Μυθολογία των Ελλήνων”- Ο πελασγικός μύθος της δημιουργίας. R. Graves (1979), “Οι ελληνικοί μύθοι”-R. Graves, “Η Λευκή θεά”-R. Graves- mythiki-anazitisi / Image by Stefan Keller from Pixabay
Από τα βάθη των αιώνων, η ελληνική μυθολογία μας ξεναγεί σε άγνωστους κόσμους, σε θεϊκές οντότητες, αλλά και σε παράξενες φανταστικές μορφές που κοσμούν το βασίλειο του θρύλου και της λαϊκής παράδοσης. Οι γοργόνες, από τα πιο δημοφιλή υδρόβια πλάσματα, ζωντανεύουν σε πανάρχαιες αναφορές, αλλά και σε δραματικές περιπέτειες.
Ο Αισχύλος στο έργο του «Προμηθέας Δεσμώτης», μας πληροφορεί ότι οι Γοργόνες κατοικούσαν κάπου στη Λιβύη και αλίμονο σε όποιον τολμούσε να τις κοιτάξει. Αμέσως πέτρωνε. Ιδού ένα μικρό απόσπασμα από το έργο του Αισχύλου: «Και του πελάου το σάλαγο περνώντας θα ’ρθεις: Κατά τους κάμπους τους Γοργόνειους της Κιθήνης (…) οι φτερωτές και φιλοπλόκαμες Γοργόνες, που άνθρωπος να τις δει, δεν έχει πια να ζήσει και σου το λέω αυτό τα μέτρα σου να λάβεις…». Αντίθετα ο Ησίοδος μας λέει ότι οι γοργόνες ζούσαν μέσα στη Νύχτα, πέρα από τον Ωκεανό. Εδώ θα λέγαμε ίσως να ζούσαν στα απύθμενα σκοτεινά βάθη των θαλασσών, αν θεωρήσουμε συμβολικά τη Νύχτα ως το σκοτάδι των ωκεάνειων βυθών.
Το αθάνατο νερό Οι γοργόνες είναι μισές γυναίκες και μισές ψάρι. Ο Νίκος Φαρούπος στο αξιοθαύμαστο έργο του «ο κόσμος των φανταστικών όντων των αρχαίων Ελλήνων», εκδόσεις Κέδρος – στη σελίδα 70 γράφει σχετικά: «Στους νεότερους χρόνους, ο μύθος της Γοργόνας έγινε ιδιαίτερα προσφιλής στη λαϊκή παράδοση, αφού όμως ενσωμάτωσε στοιχεία και από άλλα παρεμφερή τέρατα, όπως τις Σειρήνες και τη Σκύλλα. Η Γοργόνα έχει πια μετατραπεί σ’ ένα αγαθό και συνάμα δαιμονικό πνεύμα, με τη μορφή μιας όμορφης γυναίκας με μελωδική φωνή από τη μέση και πάνω, και ψάρι από τη μέση και κάτω». Επειδή η Γοργόνα άθελά της ήπιε το αθάνατο νερό του αδελφού της Μεγαλέξανδρου, την καταράστηκε να μεταμορφωθεί σε ψάρι και να παραδέρνει στις θάλασσες. Η Γοργόνα κατάλαβε το λάθος της και έκτοτε σταματά τους ναυτικούς και τους ρωτά αν ζει ο βασιλιάς Αλέξανδρος. Αν απαντήσουν θετικά, αρχίζει να τραγουδά ευτυχισμένη παίζοντας τη μαγευτική της λύρα. Αν απαντήσουν ότι δεν ζει ο βασιλιάς Αλέξανδρος, τότε θυμώνει και βυθίζει το καράβι.
Σύγχρονη αναφορά ΣΥΜΦΩΝΑ με διάφορες πληροφορίες, το Δεκέμβριο του 2004, όταν έγινε το τσουνάμι στη Νοτιανατολική Ασία που προκάλεσε το θάνατο 280.000 ανθρώπων, τα θεόρατα κύματα έβγαλαν έξω στη στεριά διάφορα παράξενα ψάρια. Ανάμεσά τους βρέθηκε και ένα πτώμα γοργόνας με άσπρα μαλλιά και γυναικείο πρόσωπο. Τα διεθνή μέσα ενημέρωσης δεν έκαναν καμιά αναφορά, ίσως γιατί δεν είχαν στη διάθεσή τους επαρκή στοιχεία, ίσως γιατί θέλησαν κάποιοι να κρατηθεί απόρρητη η είδηση. Ασφαλώς, αν αληθεύει αυτή η πληροφορία, το πτώμα θα μεταφέρθηκε σε κάποιο μουσείο φυσικής ιστορίας για περισσότερη μελέτη. Ο Θωμάς Π. Μαστακούρης, στο βιβλίο του «Κρυπτοζωολογία», εκδόσεις ΕΣΟΠΤΡΟΝ, στη σελίδα 147 δίπλα από μια φωτογραφία μουμιοποιημένης γοργόνας, γράφει τα εξής: «Η Γοργόνα του Bloomsbury, όπως επικράτησε να λέγεται, ανακαλύφθηκε στις αρχές του 20ού αιώνα από έναν Άγγλο ψαρά. Φυλάσσεται κάτω από ειδικά μέτρα ασφαλείας στην οικία του συλλέκτη Ρίτσαρντ Ίγκαν. Ανάμεσα στους ειδικούς που εξέτασαν το μουμιοποιημένο σώμα της ήταν και ο Ντέιβιντ Χέπελ, διευθυντής του Βασιλικού Μουσείου του Λονδίνου, ο οποίος δήλωσε ότι δεν μπόρεσε να εντοπίσει καμία απάτη…». Πέρα από τα γεγονότα, οι γοργόνες παραμένουν τα μυθικά πλάσματα που ταυτίζονται με το καλό και το κακό. Σύμβολα ενός άλλου κόσμου, που ακόμα δεν εξερευνήσαμε.
Γοργόνα: Πλάσμα μισό γυναίκα από την μέση και επάνω και μισό ψάρι από την μέση και κάτω. Συνήθως συναντάτε με ενιαία ουρά ψαριού. Οι πληροφορίες μιας γοργόνας με δυο άκρα δεν είναι ασυνήθιστο φαινόμενο!
Στην Ιρλανδία αρχαίες πηγές αναφέρουν ότι οι γοργόνες ζούσαν βαθιά κάτω από τη θάλασσα και τον θαλάσσιο πυθμένα! Στα νησιά Shetland αναφέρουν ότι οι γοργόνες φορούν δέρματα ζώων και κολυμπούν στο νερό ενώ στη συνέχεια απομακρύνονται με τα πόδια στην γη! Οι νησιώτες επίσης αναφέρουν ότι είναι απόγονοι από γοργόνες! Στα Orkney Islands ισχυρίζονται ότι οι γοργόνες δεν έχουν ουρές ψαριών, αλλά φορούν μακρύ μεσοφόρι που μοιάζει με ουρά ψαριού όταν κολυμπούν στη θάλασσα. Στην πραγματικότητα σε πολλές από τις προηγούμενες διηγήσεις δεν αναφέρεται πουθενά η ύπαρξη ουράς. Η έννοια της ουράς ψαριού είναι μια ιστορία που διαδόθηκε πολύ αργότερα στον κόσμο.
Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή εκεί οπού ξεκινάνε οι μύθοι και οι εικασίες γυρίζοντας πίσω στην αρχαία Ελλάδα. Οι αρχαίοι Ελληνες τις καλούσαν νηρηίδες ή θαλάσσιες νύμφες (κόρες των νερών) ή σειρήνες (νύμφες σε απλά ελληνικά σημαίνει «των νέων γυναικών»). Σε αυτές τις αναφορές των Ελλήνων δεν είναι γυναίκες με ουρές ψαριών, αλλά απλά γυμνές γυναίκες που κολυμπούν στη θάλασσα ή βρίσκονται στα βράχια της ακτής ή στις παραλίες και στις όχθες των ποταμών. Στον ελληνικό μύθο υποτίθεται ότι οι σειρήνες ήταν κατά το μισό γυναίκες και στο άλλο μισό τους πουλιά επειδή είχαν την ιδιότητα να τραγουδούν με ωραία και στεντόρεια φωνή το τραγούδι τους. Τις βλέπουμε σε αναπαραστάσεις αρχαίων Ελληνικών αγγείων να σαγηνεύουν τον Οδυσσέα στην Ιλιάδα με το τραγούδι τους!
Οι γοργόνες ήταν κόρες της Κητούς και του Φόρκυ. Ηταν η Σθενώ, η Ευρυάλη και η Μέδουσα το κεφάλι της οποίας έκοψε ο Περσεύς μιας και ήταν η μόνη θνητή από τις τρεις. Η Σθενώ παράγεται από το ρήμα σθένω που σημαίνει είμαι δυνατός, έχω ισχύ. Η λέξη σθένος βέβαια χρησιμοποιείται και σήμερα. Η Σθενώ συμβόλιζε τη δύναμη της θάλασσας και δεν αναφέρεται σε κανένα προσωπικό της μύθο. Η Ευρυάλη παράγεται από το ευρύς και το αλς και σήμαινε την πλατιά θάλασσα. Μαζί με τη Σθενώ συμβόλιζαν την δύναμη και την απεραντοσύνη της θάλασσας. Ούτε κι αυτή αναφέρεται σε προσωπικούς της μύθους. Η Τρίτη γοργόνα η Μέδουσα είναι η κύρια γοργόνα γύρω από την οποία πλέκονται οι διάφοροι μύθοι. Το όνομά της παράγεται από το ρήμα μέδω που σημαίνει άρχω, κυβερνώ, κυριαρχώ, προστατεύω. Μέδουσα σήμαινε τη βασίλισσα, την προστάτιδα, αυτή που είχε οριστεί να φυλάει κάτι. Ο χαρακτηρισμός μέδων έχει δοθεί πολλές φορές σε θαλάσσιες θεότητες όπως στον Νηρέα, στον Φόρκυ, στον Πρωτέα, στον Τρίτωνα κ.α.
Εχουμε δηλαδή μία αρσενική απόδοση της Μέδουσας. Απεικονίζονται σαν τρομερά θηρία με μάτια άγρια, με φίδια για μαλλιά και με την αποκρουστική γλώσσα τους να κρέμεται έξω από το στόμα τους. Βέβαια πρέπει να έχουμε στο νου μας ότι πρόκειται περί προκατακλυσμιαίων θεοτήτων κι όπως είναι φυσικό οι πιο σύγχρονες θρησκείες φρόντισαν να τις γελοιοποιήσουν είτε να τις αποδυναμώσουν. Ο Ησίοδος μας λέει ότι οι γοργόνες κατοικούσαν μακριά στις εσχατιές της νύχτας πέρα από τον Ατλαντικό ωκεανό, εκεί όπου κατοικούσαν οι Εσπερίδες. Η τοποθέτηση της κατοικίας τους στα δυτικά αναφέρεται σε όλους τους μύθους όπως παρατηρεί ο Στράβων. Στα “Κύπρια έπη” σαν κατοικία τους αναφέρεται το νησί Σαρπηδόνα ενώ κατά τον Πλίνιο τοποθετούνται σε κάποιο σύμπλεγμα νησιών που ονομαζόταν Γοργάδες. Στο γεγονός αυτό στηρίζεται και η άποψη ότι τα ονόματα των τριών γοργόνων δεν είναι τίποτα άλλο παρά τα ονόματα τριών μεγάλων νησιών που βρίσκονταν στο σύμπλεγμα των Εσπερίδων. Οπως μας αναφέρει ο Ησίοδος η Μέδουσα ήταν η μόνη από τις γοργόνες που έσμιξε ερωτικά και άφησε απογόνους. Από τον Ποσειδώνα γέννησε την στιγμή που της έκοβε το κεφάλι ο Περσεύς τον Χρυσάορα και τον Πήγασο το φτερωτό άλογο. Στον Ομηρο ο οποίος γνωρίζει το μύθο για τη θανατερή δύναμη της κεφαλής της Μέδουσας αναφέρεται μόνο μία γοργόνα κι αυτή είναι η Γοργώ. Ο Παλαίφατος (Αθηναίος γραμματικός σύγχρονος του Αριστοτέλη) ταυτίζει τη γοργόνα με την παράσταση ενός χρυσού αγάλματος της Αθηνάς Παλλάδος το οποίο κατασκευάστηκε κατόπιν εντολής του βασιλιά Φόρκυ που βασίλευε στη Κυρήνη της Β. Αφρικής στου οποίο το βασίλειο η Αθηνά είχε το προσωνύμιο γοργόνα.
Για την σχέση αυτή έχουν δοθεί διάφορες εξηγήσεις και αποσυμβολισμοί. Η θεά ήταν αυτή που οδήγησε το χέρι του Περσέα για να κόψη το κεφάλι της Μέδουσας το οποίο της έδωσε κατόπιν ο Περσεύς για να το βάλει στη μέση της ασπίδας της. Για την έχθρα αυτή λέγεται ότι η Μέδουσα καυχήθηκε πως είναι ομορφότερη από την θεά κι αυτή την τιμώρησε μεταμορφώνοντάς την σε τέρας. Θεωρείται λοιπόν από τους ερευνητές πως η Μέδουσα στην αρχαία προ-ολυμπιακή θρησκεία ήταν ή ίδια η Αθηνά. Είναι πολύ πιθανό κατά τις τελετουργίες να χρησιμοποιούσαν κάποια τελετουργική μάσκα που σκορπούσε τρόμο και δέος σε όσους την έβλεπαν. Τέτοιες μάσκες γνωρίζουμε πως χρησιμοποιούνταν στη Μινωική και Μυκηναϊκή περίοδο. Αυτή η τελετουργική μάσκα που μάλλον προϋπήρξε της Μέδουσας έγινε η αφορμή για να δημιουργηθεί στη συνέχεια μια κεφαλή η οποία είχε την τρομερή δύναμη της μάσκας με μια αποτρόπαια εμφάνιση. Αργότερα προστέθηκε και σώμα ώστε να γίνει πιο αποδεκτή η ύπαρξη μιας τέτοιας κεφαλής και με την τάση να παρουσιάζονται οι θεότητες σε τριάδες κατέληξε η αρχική τελετουργική μάσκα στην τριαδική εμφάνιση των γοργόνων. Το σώμα αυτό είχε χάλκινα χέρια και φτερά με τα οποία μπορούσαν να πετούν. Είναι λοιπόν πολύ πιθανό η Μέδουσα να απορροφήθηκε από μια νέα θεά πιο αποδεκτή στην ολυμπιακή θρησκεία ή η ίδια η Αθηνά να μετεξελίχθηκε και να λατρεύτηκε με πιο ήπια μορφή. Αλλά η Μέδουσα συνδέεται και με την Περσεφόνη. Είναι κι αυτή μια υποχθόνια θεότητα φοβερή κι αδυσώπητη που είναι ο τρόμος των ανθρώπων και δεν δείχνει ευμένεια σε κανέναν που θα τολμήσει να τη κοιτάξει. Κι όταν ο Ηρακλής κατέβηκε στον Άδη όλες οι σκιές έντρομες παραμέριζαν για να περάσει εκτός της σκιάς του Μελέαγρου και της Γοργόνας που δεν τον φοβόντουσαν! Μήπως όμως και το ίδιο της το όνομα δεν τις συνδέει; Το όνομα Περσεφόνη είναι σύνθετο από το Περσεύς και το φόνος, που σημαίνει δηλαδή “αυτή που φονεύθηκε από τον Περσέα”. Σε μια άλλη εκδοχή οι γοργόνες θεωρούνται θεότητες σεληνιακές καθώς όλες οι τριαδικές θεότητες ταυτίζονται με τις τρεις όψεις της Σελήνης. Στο μεσαίωνα δημιουργήθηκε ένας νέος μύθος στον οποίο συγχωνεύτηκαν οι αρχαίοι μύθοι των γοργόνων των σειρήνων με την ωραία φωνή και της Σκύλλας του τέρατος που άρπαζε τους ναυτικούς και τους έτρωγε. Στα νεότερα χρόνια και σε μια παράδοση που φτάνει μέχρι τις μέρες μας, ο λαός ήθελε την γοργόνα να είναι αδερφή του Μ. Αλεξάνδρου. Σύμφωνα με αυτό το μύθο ο Μ. Αλέξανδρος είχε εμπιστευτεί στην αδερφή του το νερό της αθανασίας το οποίο είχε αποκτήσει αφού σκότωσε το δράκο που το φύλαγε. Η αδερφή του όμως το έχυσε πριν προλάβει ο αδερφός της να το χρησιμοποιήσει κι έτσι αυτός την καταράστηκε να γίνει ψάρι από την μέση και κάτω και να πλανιέται μέσα στις θάλασσες. Εκείνη όμως γνωρίζοντας το κακό που είχε κάνει στον αδερφό της δεν του κράτησε κακία και με αγωνία σταματά τα καράβια που θα βρεθούν στο δρόμο της και ρωτά τους ναυτικούς “Ζει ο Μέγας Αλέξανδρος;”. Κι αν πάρει τη σωστή απάντηση: “Ζει και βασιλεύει και τον κόσμο κυριεύει” τότε ευχαριστημένη χάνεται στα βάθη της θάλασσας, ειδάλλως παίρνει μαζί της και το καράβι.
Αλλά στην Ισπανία οι σειρήνες είναι συνώνυμες με τις γοργόνες.
Σε πολλές ιστορίες οι γοργόνες παρουσιάζονται να παίζουν μουσικά όργανα ή να χρησιμοποιούν καθρέφτη και χτένες. Κανένα θαλάσσιο πλάσμα δεν μπορεί να κάνει κάτι τέτοιο! Αντίθετα αυτή είναι μια γήινη συμπεριφορά των γυναικών και κάπου εκεί η ιστορία περιπλέκεται! Μια διάσημη γοργόνα στην ιστορία που παρατηρήθηκε ήταν στη Newark Bay στο Deerness του Orkney. Αυτή η γοργόνα είχε θεαθεί εκατοντάδες φορές από τους επισκέπτες και τους ντόπιους το 1890. Από τεκμηριωμένες αναφορές φαίνεται ότι η γοργόνα έμενε σε κάποια απόσταση από την ακτή. Μια διήγηση αναφέρει: Είναι περίπου 1.80 σε ύψους, έχει ένα μικρό μαύρο κεφάλι με ψηλό λαιμό, ένα άσπρο χιονάτο σώμα και δύο σκέλη, κολυμπάει σαν ψάρι και μόλις που ξεχωρίζει από ένα ανθρώπινο ον! Κατά καιρούς φαίνεται να κάθεται πάνω σε έναν βράχο κοντά στο κύμα και να δουλεύει με τα χέρια της! Και πάλι όλοι υποτίθεται ότι αυτό που είδαν είναι μια παραδοσιακή γοργόνα που είναι η μισή γυναίκα και η μισή ψάρι. Η περιγραφή αυτή θα μπορούσε να ταιριάζει και σε μια κανονική γυναίκα που κολυμπά στην θάλασσα. Είναι λοιπόν μύθος ή πραγματικότητα η ύπαρξη της γοργόνας; Τίθεται αυτόματα το ερώτημα: Γιατί αυτές οι γυναίκες θέλουν να κολυμπήσουν στη θάλασσα; Μετά από όλα όσα γνωρίζουμε ήταν πολύ ασυνήθιστο για τους ανθρώπους να κολυμπούν στη θάλασσα στα ευρωπαϊκά ύδατα στο παρελθόν. Αυτό άρχισε να συμβαίνει μόνο κατά τον 19ο αιώνα όταν η κολύμβηση έγινε της μόδας και οι πλούσιες μόνο γυναίκες κολυμπούσαν στην θάλασσα στην αρχή με την βοήθεια διαφόρων μηχανημάτων για κολύμβηση της εποχής εκείνης. Επίσης υπάρχει το πρόβλημα της θερμοκρασίας του νερού. Ιστορίες γυμνών γυναικών για μπάνιο στη θάλασσα στη νότια ακτή της Αγγλίας ή στη Μεσόγειο θάλασσα ακούγεται αρκετά λογικό. Αλλά έχουμε αναφορές για γοργόνες στα νησιά βόρεια της Σκωτίας όπως τα Shetlands και Orkney Islands και υπάρχουν ακόμη αναφορές από τη Φινλανδία, την Ισλανδία και τη Ρωσία! Σε αυτά τα ύδατα της Αρκτικής ένας άνθρωπος στη θάλασσα θα παγώσει μέσα σε λιγότερα από 20 λεπτά! Επομένως γιατί γυναίκες να θέλουν να κολυμπούν σε αυτές τις θάλασσες; Μπορούμε να βρούμε μια εξήγηση γι’ αυτό στην ακόλουθη ιστορία:
Ο Hendrik Hamel ήταν μέλος του πληρώματος του ολλανδικου πλοίου Sperwer με εξήντα τέσσερις άνδρες επί του σκάφους το οποίο άφησε την Batavia στις 18 Ιουνίου του 1653. Στην περιοχή μεταξύ της Ιαπωνίας και της Κορέας το Sperwer βυθίστηκε πέφτοντας σε καταιγίδα και είκοσι οκτώ άνδρες χαθήκαν. Οι υπόλοιποι τριάντα έξι επιζώντες ήταν πολύ τυχεροί και οδηγήθηκαν στην ξηρά στη νότια ακτή του νησιού της Κορέας Genoy. Αυτό το νησί είχε το όνομα «η απομονωμένη περιοχή». Ηταν τόσο απομονωμένο που για εκατοντάδες χρόνια η κυβέρνηση της Κορέας έστελνε τους εγκληματίες στο νησί χωρίς να έχουν καμιά επαφή με τον έξω κόσμο! Οι επιζώντες του Sperwer αναγκαστήκαν να ζήσουν για δέκα μήνες στο νησί πριν από τη μεταφορά τους στην Σεούλ. Ο Hendrick Hamel όταν γύρισε στην Ολλανδία έγραψε για τα βιώματα του στην Κορέα σε ένα βιβλίο που μιλούσε για γοργόνες που υπήρχαν στο νησί. Ομως στους επιστημονικούς κύκλους γνωρίζουν ότι αυτό που αναφέρεται ως γοργόνες ήταν στην ουσία haenyo δύτριες. Haenyo στα Κορεάτικα σημαίνει γυναίκα δύτης! Είναι γνωστό ότι δύτριες ψαρεύουν με άπνοια και σχεδόν γυμνές στο θαλάσσιο πυθμένα της Νότιας Κορέας και της Ιαπωνίας για πάνω από 1500 χρόνια. Είναι οι γνωστές πλέον γυναίκες Amma. Ανδρες δύτες εξακολουθούν να υπάρχουν στην Ιαπωνία και μία φορά χρησιμοποιήθηκαν και στην Κορέα, αλλά η συντριπτική πλειοψηφία είναι γυναίκες! Αυτό οφείλεται στο ότι η θερμοκρασία του νερού κατεβαίνει έως 8 βαθμούς Κελσίου και οι γυναίκες μπορούν να αντέξουν αυτή την πολύ ψυχρή θερμοκρασία επειδή έχουν ένα υψηλότερο ποσοστό υποδόριου λίπους σε σχέση με τους άνδρες. Μερικοί άνδρες οι οποίοι έχουν υψηλά ποσοστά λίπους είναι επίσης σε θέση να αντέχουν αυτές τις θερμοκρασίες ψυχρών υδάτων αλλά αυτοί είναι η εξαίρεση. Ο μέσος άνθρωπος δεν θα μπορούσε να επιβιώσει αν βυθίζονταν για αρκετή ώρα σε αυτά τα νερά χωρίς μια στολή κατάδυσης. Στον 20ό αιώνα πολλές μελέτες έχουν γίνει για haenyo δύτριες από τους επιστήμονες που τις έχουν βαφτίσει «Οι σκληρότερες γυναίκες του κόσμου». Σε μια μελέτη των επιστημόνων Honk Suk Ki και Herman Rahn στα τέλη της δεκαετίας του 1960 βρήκαν ότι μπορούσαν να καταδύονται σε βάθη από 6 μέτρα και κάτω για αλιεία μόνο με την βοήθεια μεταγενέστερων γυαλιών ή μάσκας και να παραμένουν στο βάθος ψαρέματος για περισσότερο από 3 λεπτά! Στο παρελθόν haenyo δύτριες έχουν τυφλωθεί καθώς πέρασαν όλη τους την ζωή δουλεύοντας χωρίς μάσκα και ήταν διαρκώς εκτεθειμένες σε θαλασσινό νερό! Η λέξη Amma προέρχεται από την ιαπωνική Amaterasu που είναι η Θεά του ήλιου αλλά σήμερα σημαίνει απλώς «θαλάσσια γυναίκα». Με άλλα λόγια η ιαπωνική λέξη Amma και η αγγλική λέξη γοργόνα (θάλασσα-γυναίκα) σημαίνουν το ίδιο πράγμα. Εχει ενδιαφέρον ότι παρόλο που και οι δύο πλευρές (Κορεατική και Δυτική) μελετητών δέχονται τον ισχυρισμό του Hamel σαν ακριβή έχουμε ακόμη ένα μυστήριο. Είδε όντως ο Hamel γοργόνες ή είδε απλώς της haenyo δύτριες να βουτάνε; Η υπόθεση που γίνεται από ορισμένους σχολιαστές είναι ότι ήταν απλώς ένας αγράμματος ναυτικός. Η εξήγηση που θα μπορούσε να δοθεί είναι ότι οι γνώσεις τον 17ο αιώνα για γοργόνες ήταν πολύ διαφορετικές από τις σημερινές. Παρόλα αυτά άραγε υπήρξαν ποτέ τέτοια πλάσματα;
Εκατομμύρια χρόνια πριν εμφανιστούν οι δεινόσαυροι, στον πλανήτη μας βασίλευαν οι γοργόνες. Η γοργόνα, όπως την παρουσιάζει η ελληνική μυθολογία, ήταν μια σαύρα μεγέθους λιονταριού, με πελώριο κεφάλι, κοφτερά σαν ξυράφια δόντια, μάτια φιδιού, μακριά και δυνατή ουρά και ίσως τρίχωμα θηλαστικού μαζί με λέπια ερπετού.
Ομως ξαφνικά προς το τέλος της Permian περιόδου, πριν από 250 εκατομμύρια χρόνια περίπου, οι γοργόνες εξαφανίστηκαν μαζί με σχεδόν όλα τα είδη φυτών και ζώων, τόσο της γης όσο και της θάλασσας. Η εξαφάνιση φυτών και ζώων της περιόδου αυτής, που παραμένει ένα μεγάλο ερώτημα για τους επιστήμονες, ήταν πολύ μεγαλύτερης έκτασης από ό,τι η καταστροφή που προκάλεσε η πτώση ενός αστεροειδούς, η οποία εξαφάνισε τους δεινόσαυρους πριν από 65 εκατομμύρια χρόνια.
Ο Peter Ward, καθηγητής Γεωλογίας στο Πανεπιστήμιο Washington στο Σιάτλ (ειδικός στις μαζικές εξαφανίσεις ειδών) μαζί με μια ομάδα επιστημόνων αναζήτησαν επί 10 χρόνια, στην έρημο Karoo της Νότιας Αφρικής, στοιχεία για το ποια και πώς ήταν αυτά τα ζώα, πώς ζούσαν και, το πιο σημαντικό, γιατί και πώς πέθαναν;
Στο βιβλίο του «Gorgon: Paleontology, Obsession and the Greatest Catastrophe in Earth’s History» (εκδόσεις: «Viking Penguin») ο Ward παρουσιάζει τα αποτελέσματα της έρευνάς του, εξετάζοντας την παράξενη μοίρα των ελάχιστα γνωστών αυτών προϊστορικών ζώων και ταυτόχρονα των συγχρόνων τους, δηλαδή των προγόνων της χελώνας, του κροκόδειλου, της σαύρας και τελικά των δεινοσαύρων.
Μελετώντας τα στοιχεία που βρήκε από τα απολιθώματα, ο Ward παρουσιάζει τα δικά του συμπεράσματα, τα οποία έρχονται σε αντίθεση με ό,τι ήταν αποδεκτό μέχρι σήμερα: ότι δηλαδή η εξαφάνιση των ζώων της ξηράς και της θάλασσας πραγματοποιήθηκε σε δύο ξεχωριστές περιόδους.
Σύμφωνα με τον Ward, η εξαφάνιση αυτή αφορούσε ταυτόχρονα τα ζώα τόσο της γης όσο και της θάλασσας και οι γοργόνες (που είναι τα μεγαλύτερα από τα είδη therapsids) στην ουσία εξαφανίστηκαν λόγω ασφυξίας, επειδή μειώνονταν συνεχώς το ποσοστό οξυγόνου στην ατμόσφαιρα, πράγμα που προκλήθηκε από μια σειρά καταστροφών, οι οποίες ξεκίνησαν με την πτώση της στάθμης του νερού των θαλασσών.
Μελετώντας με ανάλυση ισοτόπων, βιοστρατηγραφία και άλλες τεχνικές, τις αλλαγές που έγιναν την εποχή εκείνη, καθώς και την παρουσία διοξειδίου του άνθρακα που βρήκε σε μεγάλες ποσότητες και συγκρίνοντας τα ευρήματά του με αυτά άλλων ερευνητικών ομάδων, ο Ward εξετάζει την πιθανότητα να προκλήθηκε μια καταστροφή από έναν άλλο αστεροειδή.
Πέραν όμως της προκλητικής θεωρίας για τη μαζική εξαφάνιση της εποχής εκείνης εξετάζει και τις συνέπειες που είχε για μας. Κατά πόσον στο μέλλον μπορεί να συμβεί μια παρόμοια καταστροφή και σε μας; Βρισκόμαστε κοντά στο τέλος της ανθρώπινης κυριαρχίας, στον κύκλο καταστροφής και αναγέννησης της Γης;
Πάντως το βιβλίο αποτελεί κι ένα είδος ημερολογίου σε ένα θαυμάσιο ταξίδι ανακάλυψης και πραγματικής περιπέτειας στα βάθη της ιστορίας του πλανήτη μας.
Μπορεί το πιο διάσημο άγαλμα γοργόνας παγκοσμίως να είναι αυτό στο λιμάνι της Κοπεγχάγης στη Δανία, αλλά δεν είναι το μοναδικό. Αγάλματα του μυθικού πλάσματος από την αρχαία ελληνική μυθολογία απαντώνται παντού στον κόσμο, ακόμη και στη λίμνη της Γενεύης.
Το χρησιμοποιούσαν και στην αρχαία Ελλάδα και το ονόμαζαν πίλημα. Το felt ή αλλιώς κετσές ή τσόχα κατά το κοινόν λεγόμενον, είναι επεξεργασμένο πρόβειο μαλλί που δουλεύεται μόνο με τα χέρια και το νερό.
Δημιουργώντας με Felt
Μαλλί μετάξι
Η τεχνική felting είναι η διαδικασία κατά την οποία το μαλλί γίνεται μια ενοποιημένη συμπαγής μάζα, μέσω των δύο βασικών τεχνικών (wet felting & needle felting).
Ουσιαστικά πρόκειται για γλυπτική πάνω σε ίνες μαλλιού, όπου δίνουμε τον όγκο και το σχήμα που επιθυμούμε για να φτιάξουμε από μικρές λεπτομέρειες και κουμπιά, κοσμήματα & αξεσουάρ εξολοκλήρου φτιαγμένα από μαλλί, τσάντες, θήκες, παπούτσια, πίνακες αλλά και διακοσμητικά ή χρηστικά αντικείμενα για το σπίτι.
Μαλλί ΜΕΡΙΝΟ Μονόχρωμο μακρύτριχο
Η τεχνική του felting είναι ο αρχαιότερος τρόπος κατασκευής υφάσματος και έχει τις ρίζες του στις απέραντες στέπες της Μογγολίας. Χρονολογείται πριν από το 6500 π.Χ όταν οι άνθρωποι στην ανάγκη να προφυλαχθούν από τα στοιχεία της φύσης, τύλιγαν το σώμα με το τρίχωμα των ζώων.
Με τον καιρό και με την τριβή οι ίνες του μαλλιού συμπιέζονταν και το τρίχωμα έπαιρνε τη μορφή του »κετσέ» δηλαδή της τσόχας.
Το χρησιμοποιούσαν και στην αρχαία Ελλάδα και το ονόμαζαν πίλημα. Το felt ή αλλιώς κετσές ή τσόχα κατά το κοινόν λεγόμενον, είναι επεξεργασμένο πρόβειο μαλλί που δουλεύεται μόνο με τα χέρια και το νερό.
Εξαρτήματα κατασκευών
Το felting έχει απεριόριστες δυνατότητες, τα αποτελέσματα είναι εντυπωσιακά και ο χρόνος κατασκευής είναι σχετικά μικρός.
Για την δημιουργία υφάσματος, χαλιά, πίνακες, κασκόλ, καπέλων, τσάντας κλπ η τεχνική γίνεται με υγρό felt (νερό + σαπούνι)
Για τρισδιάστατες κατασκευές χρειάζεται ειδική βελόνα και ένα αρκετά χοντρό σφουγγάρι όπου θα δουλεύετε το μαλλί με μικρές-μικρές τσιμπιές για να δέσουν οι ίνες μεταξύ τους και να ‘’κατσιάσει’’
Αυτό το φυσικό υλικό προσφέρει άπειρες εφαρμογές σε όποιον θέλει να τις ανακαλύψει.
Αν και στην αρχαιότητα οι γυναίκες περιορίζονταν στον χώρο της οικίας, υπήρξαν ορισμένες που αρνήθηκαν αυτήν τη θέση και καθιερώθηκαν σε διάφορα πεδία, όπως η ιατρική, η φιλοσοφία ή τα μαθηματικά. Επτά από αυτές παρουσιάζονται στη συνέχεια.
Ασπασία της Μιλήτου
Γεννημένη στη Μίλητο της Μ. Ασίας (470-410 π.Χ.) η Ασπασία ήταν μια σημαντική μορφή στην κλασική Αθήνα και σύντροφος του Περικλή. Σύμφωνα με τον Πλούταρχο, το σπίτι της στην Αθήνα είχε μετατραπεί σε πνευματικό κέντρο, όπου συχνά μαζεύονταν εξέχοντες άνθρωποι των γραμμάτων. Λέγεται ότι είχε ιδρύσει σχολείο για κορίτσια.
Αγνοδίκη η Αθηναία
Ήταν η πρώτη γυναίκα μαία στην ιστορία. Σπούδασε ιατρική στον Ηρόφιλο μεταμφιεσμένη σε άνδρα, καθώς δεν επιτρεπόταν στις γυναίκες να ασκήσουν την ιατρική. Άρχισε να ασκεί την ιατρική στην Αθήνα, ενώ συνέχιζε να μεταμφιέζεται σε άνδρα και ειδικευόταν στη μαιευτική, αφού οι άνδρες συχνά αρνούνταν να την ασκήσουν. Κάποια στιγμή αναγκάστηκε να αποκαλύψει το φύλο της σε ασθενή. Οι άντρες συνάδελφοί της, ζηλεύοντας την επιτυχία της, την κατηγόρησαν ότι αποπλανούσε γυναίκες. Μάλιστα δικάστηκε, αλλά καθώς την υπεράσπισαν σύζυγοι κορυφαίων πολιτικών ανδρών της πόλης, αθωώθηκε. Χάρη σε αυτήν, ανατράπηκε ο νόμος που απαγόρευε στις γυναίκες να ασκήσουν ιατρική.
Υπατία της Αλεξάνδρειας
Η Υπατία (350-415 μ.Χ.) ήταν φιλόσοφος, αστρονόμος και μαθηματικός στην Αλεξάνδρεια. Είναι η πρώτη γυναίκα μαθηματικός που γνωρίζουμε και ήταν η τελευταία επικεφαλής της Φιλοσοφικής Σχολής της Αλεξάνδρειας, καθώς και προστάτιδα της περίφημης βιβλιοθήκης. Ήταν γνωστή καθηγήτρια, δίδασκε φιλοσοφία και θεωρείται πως εφηύρε ή βελτίωσε τον αστρολάβο. Καθώς είχε προσχωρήσει στη φιλοσοφία του Νεοπλατωνισμού, είχε θεωρηθεί παγανίστρια, με αποτέλεσμα να κατηγορηθεί για μαγεία και να λιθοβοληθεί μέχρι θανάτου.
Ιππαρχία της Μαρώνειας
Η Ιππαρχία (π. 325 π.Χ.) πήγε στην Αθήνα με την οικογένειά της, όπου συνάντησε τον Κράτη των Θηβών, τον πιο γνωστό κυνικό φιλόσοφο της εποχής, και τον ερωτεύτηκε. Παρά τις αντιρρήσεις των γονιών της, τον παντρεύτηκε και έζησαν στη φτώχεια στους δρόμους της Αθήνας, σύμφωνα με τις πεποιθήσεις των Κυνικών. Μετά τον θάνατο του Κράτη, λέγεται ότι έγραψε πολλά βιβλία που όμως έχουν χαθεί. Ωστόσο περιλαμβάνεται στο έργο του Διογένη Λαέρτιου, μαζί με τον Πλάτωνα και τον Σωκράτη.
Αρετή της Κυρήνης
Κόρη του Αρίστιππου, η Αρετή (5ος-4ος αι. π.Χ.) είναι γνωστή ως η πρώτη γυναίκα φιλόσοφος. Διδάχθηκε από τον πατέρα της, πρώην μαθητή του Σωκράτη και με τη σειρά της δίδαξε τον γιο της, τον Αρίστιππο τον νεότερο. Λέγεται ότι ανέλαβε ως επικεφαλής της Σχολής της Κυρήνης μετά τον θάνατο του πατέρα της. Αν και δεν διασώθηκε καμία από τις διδασκαλίες της, την αναφέρουν αρκετοί ιστορικοί και φιλόσοφοι, όπως οι Διογένης Λαέρτιος, Αίλιος, Κλήμης Αλεξανδρείας και Αριστοκλής.
Ύδνα της Σκιώνης
Η Ύδνα (π. 500 π.Χ.) ήταν κορυφαία κολυμβήτρια και δύτρια. Κατά τη διάρκεια της περσικής εισβολής στη Σαλαμίνα το 480 π.Χ., κολύμπησε με τον πατέρα της μέχρι τον περσικό στόλο και έκοψαν τα σκοινιά των πλοίων, κάνοντας έτσι τα πλοία να συγκρουστούν μεταξύ τους, ακόμα και να βυθιστούν ορισμένα από αυτά. Αυτό έδωσε χρόνο στον ελληνικό στόλο να προετοιμαστεί για ναυμαχία και τελικά να νικήσει τους Πέρσες. Για να τους τιμήσουν, στήθηκαν αγάλματά τους στους Δελφούς.
Τελέσιλλα του Άργους
Η Τελέσιλλα (π. 510 π.Χ.) ήταν εξέχουσα λυρική ποιήτρια. Μάλιστα θεωρήθηκε μία από τις εννέα γυναίκες λυρικές ποιήτριες της Ελλάδας από τον Αντίπατρο τον Θεσσαλονικέα. Όταν ήταν μικρή, αρρώσταινε διαρκώς. Τότε συμβουλεύτηκε έναν μάντη που της είπε να αφιερωθεί στις Μούσες. Μελέτησε μουσική και ποίηση και γρήγορα θεραπεύτηκε. Εξελίχθηκε σε ποιήτρια που άσκησε επιρροή, αλλά έγινε γνωστή και όταν έδιωξε τους Σπαρτιάτες από τη γενέτειρα της, έχοντας συγκεντρώσει και οπλίσει της γυναίκες, τους δούλους και τους εναπομείναντες άνδρες της πόλης. Ο πρόχειρος αυτός στρατός πολέμησε τόσο ένδοξα που οι Σπαρτιάτες αναγκάστηκαν να το βάλουν στα πόδια.
Ο Πλάτων έγραψε ότι τιμήθηκε από το Σωκράτη (469-399 π.Χ.) ως δασκάλα του. Ο Πλάτωνας δίδαξε 2 γυναίκες στο σχολείο του: τη Λασθένια (βλ. παρακάτω) και την Αξιόθεα του Φύλου (350 π.Χ). Υπήρξε επίσης ιέρεια στη Μαντινεία της Αρκαδίας. Σήμερα, κέντρα μελετών κι ιδρύματα φέρουνε τ’ όνομά της.
Η Διοτίμα (δηλ. αυτή που τιμά τον Δία) ήταν ιέρεια από την αρχαία Μαντίνεια της Αρκαδίας, αναφέρεται στο πλατωνικόΣυμπόσιο σαν σοφή γυναίκα, που δίδαξε στον Σωκράτη, κατά ομολογία του ίδιου τα μυστήρια του Έρωτος ως πόθου κι ως κινήτρου για το ωραίο και το αληθινό. Γνώστρια της πυθαγόρειας αριθμοσοφίας, κατά το Ξενοφώντα δεν ήταν άπειρη των πλέον δυσκολονόητων γεωμετρικών θεωρημάτων («ουκ άπειρος δυσσυνέτων διαγραμμάτων έστι«). Αλλά κι ο Πρόκλος τη θεωρεί Πυθαγορική. Αυτή ήταν η ιέρεια κείνη που ‘κανε τον καθαρμό των Αθηναίων μετά το λοιμό του 429 π.Χ..
Πιθανότατα μυθικό πρόσωπο, το όνομα Διοτίμα είναι σήμερα δηλωτικό φιλοσοφικών, κοινωνικών κι επιστημονικών αναζητήσεων σε παγκόσμια κλίμακα (τις 10ετίες 1970-90 ελληνικό φιλοσοφικό περιοδικό, σήμερα περιοδικό που εκδίδεται στη Τρίπολη της Αρκαδίας κι αναφέρεται σε ιστορικά, φιλοσοφικά, επιστημονικά, καλλιτεχνικά κι εκπαιδευτικά ζητήματα).
Το όνομα Διοτίμα είναι επίσης δηλωτικό δράσεων για την ισότητα ανδρών και γυναικών: είναι η μόνη γυναίκα που αναφέρεται στο ανδροκρατούμενο Συμπόσιο. Ο μύθος της Διοτίμας είναι ένας από τους δύο ερωτικούς μύθους του Πλάτωνος (o μύθος του Αριστοφάνη) που αναφέρεται στο πλατωνικό έργο Συμπόσιο.
Ο λόγος έπειτα από τη μακρινή του πορεία είναι σαν να έχει ανάγκη από το μύθο για να δώσει μορφή σε κάτι, που αυτός μάταια μοχθούσε να τυποδέσει. Ο μύθος έρχεται να πάρει πάνω του έργο ακατόρθωτο από το λόγο που δεν μπορεί να περιαδράξει και να να το σφίξει μέσα στα όρια του: να αποπερατώσει δηλαδή με το δικό του τρόπο το διάλογο, αφού ο λόγος δεν έχει ποτέ τέλος. Η ακολουθία του λόγου προχωρεί από το ένα αίτιο στο άλλο, από τη μια υπόθεση στην άλλη ως που φθάνει στη 1η αρχή, στο ανυπόθετο. Το ανυπόθετο όμως τούτο η λογική ερμηνεία δεν μπορεί ποτέ να το φανερώσει, γιατἰ στην ουσία του είναι άφατο». Γι΄αυτό τον πλατωνικό μύθο τον συναντάμε ή στη μέση ή στο τέλος του διαλόγου, ποτέ όμως εκεί που η διαλεκτική δεν έχει ακόμα ανοίξει. Ο φιλοσοφικός μύθος έρχεται να ερμηνεύσει το ανερμήνευτο, να ιστορήσει το ανιστόρητο και να χρονώσει το άχρονο.
-«Καλά, Σωκράτη, δεν γνωρίζεις«, είπε γελάσασα η σοφή Διοτίμα, «ότι ο Έρως είναι παιδί του Πόρου και της Πενίας«! -«Μα γι΄αυτό ακριβώς ήρθα μέχρι τη μακρινή Μαντίνεια, Διοτίμα, γιατί έχω ανάγκη από δασκάλους«. -«Την ώρα λοιπόν που γεννήθηκε η Αφροδίτη είχανε τραπέζι οι Θεοί κι οι άλλοι κι ο γιος της Μήτιδος, ο Πόρος. Όταν πια αποδείπνησαν, καθώς δα ἠτανε συμπόσιο, ήλθε για να επαιτήσει η Πενία κι έστεκε στις θύρες. Ο Πόρος τότε μεθυσμένος από το νέκταρ, γιατί κρασί δεν ύπαρχε ακόμα, μπήκε στον κήπο του Διός βαρύς-βαρύς κι αποκοιμήθηκε. Η Πενία λοιπόν έχοντας στο νου της, εξαιτίας που ήταν άπορη, να κάμει παιδί με τον Πόρο, ξαπλώνεται κοντά του και συνέλαβε τον Έρωτα. Για τούτο δα έγινε και της Αφροδίτης συνοδός και δούλος, γιατί γεννήθηκε στα γενέθλια κείνης κι ακόμα γιατί από φυσικού του είναι εραστής της ομορφιάς κι η Αφροδίτη είναι δα όμορφη. Επειδή λοιπόν είναι του Πόρου και της Πενίας γιος ο Έρως βρίσκεται σ΄αυτήν εδώ τη κατάσταση. Και πρώτα-πρώτα είναι πάντα φτωχός και κάθε άλλο παρά απαλός και τρυφερός, όπως νομίζουν οι πολλοί, αλλά σκληρός κι ακατάστατος και ανυπόδητος και άστεγος, πλαγιάζει πάντα χάμω και χωρίς στρώμα, κοιμάται στο ύπαιθρο, στις θύρες και στους δρόμους, έχοντας της μητέρας του τη φύση, πάντα με τη φτώχεια σύντροφος. Και κατά τον πατέρα του πάλιν είναι επίβουλος στους όμορφους και στους καλούς, όντας ανδρείος και φιλοκίνδυνος και σφριγηλός, δεινός κυνηγός, πάντα πλέκοντας κάποια σχέδια κι επιθυμητής της φρόνησης και είναι άξιος και να εύρη φιλοσοφώντας σ΄ όλη του τη ζωή, δυνατός γοητευτής και φαρμακευτής και σοφιστής. Κι ούτε σαν αθάνατος είναι από τη φύση του ούτε σαν θνητός, αλλά μες στην ίδια ημέρα πότε ανθίζει και ζει, όταν εύρη αφθονία, πότε πάλι πεθαίνει και πάλι ξαναγεννιέται, γιατί το έχει από τη φύση τού πατέρα του. Κι ό,τι κερδίζει πάντα το χάνει έτσι που μήτε άπορος είναι ποτέ ο Έρως μήτε πλούσιος. Και πάλιν είναι ανάμεσα στη σοφία και στην αμάθεια«.
Η Διοτίμα φέρεται ότι έζησε στο 2ο μισό του 5ου αι. π.Χ. και συγκαταλέγεται μαζί με τους Πυθαγόρα, Σωκράτη, Ιπποκράτη και Πλάτωνα, στους μεγάλους κλασσικούς δασκάλους του αρχαίου ελληνικού κόσμου. Φέρεται σαν ιέρεια στην Αρχαία Μαντινεία, φιλόσοφος, Πυθαγόρεια και μάλιστα γνώστρια της πυθαγόρειας αριθμοσοφίας. Η κύρια αναφορά κι η φιλοσοφική φυσιογνωμία της βρίσκεται στο λόγο του Σωκράτη στο Συμπόσιο (ή Περί Έρωτος) του Πλάτωνα, όπου εμφανίζεται σαν πολύ σημαντικό πρόσωπο. Στο ίδιο έργο ο Σωκράτης αναφέρεται σ’ αυτή σα δασκάλα του λέγοντας ότι ήταν ιέρεια στην Μαντίνεια κι ότι τελούσε τον καθαρμό των Αθηναίων μετά το λοιμό του 429 π. Χ. Δηλώνει δε, πως οφείλει σ’ αυτήν ακριβώς τις απόψεις του για τον έρωτα, ως πόθο και κίνητρο για το ωραίο κι αληθινό.
Σύμφωνα με μιαν άποψη, πρόκειται για πρόσωπο επινοημένο από τον Πλάτωνα, ο οποίος παρουσιάζει το Σωκράτη να μεταφέρει απλώς στους συνομιλητές του όσα η Διοτίμα του αποκάλυψε για την ουσία του Αληθινού Έρωτα, για να δικαιολογήσει το γεγονός ότι εδώ ο σωκρατικός λόγος παίρνει τη μορφή θετικής διδασκαλίας κι όχι, όπως συνήθως, μαιευτικής αναζήτησης.
Ο Πρόκλος θεωρούσε τη Διοτίμα Πυθαγόρεια. Αλλά κι ο Ξενοφών τη μνημονεύει, αναφέροντας ότι ήτανε καλή γνώστρια των μαθηματικών και μάλιστα και των πλέον δυσκολονόητων γεωμετρικών θεωρημάτων. Από τις υπάρχουσες πηγές είναι πολύ πιθανόν ανάμεσα στα πλούσια ιερά της αρχαίας Μαντινείας να υπήρχε μαντείο φημισμένο για την εποχή εκείνη, όπου ιέρεια ήταν η Διοτίμα. Ωστόσο δεν έχει εξακριβωθεί απόλυτα αν πρόκειται για ιστορικό πρόσωπο ή για ηρωϊδα της πλατωνικής φαντασίας.
Ο Έρως για τη Διοτίμα δεν είναι θεός, αλλά «κάτι μεταξύ θνητού κι αθάνατου«. Γιος της Πενίας και του Πόρου, «είναι κάθε άλλο παρά απαλός κι όμορφος» κι είναι αιώνια φτωχός επειδή έχει τη φύση της μητέρας του. «Όμως, σύμφωνα πάλι με τη φύση του πατέρα του, δολερά ρίχνει τα δίχτυα του στα ωραία και στ’αγαθά κι είναι γενναίος και ριψοκίνδυνος κι ορμητικός και φοβερός κυνηγός κι όλο καινούργια τεχνάσματα σκαρώνει, επιθυμητής μα και προμηθευτής της φρόνησης, φιλοσοφώντας σ’ όλη του τη ζωή«, όπως κάνουν εκείνοι που βρίσκονται στα μισά του δρόμου ανάμεσα στη γνώση και την αμάθεια. «Ο Έρωτας είναι έρωτας προς το ωραίο» κι αγωνίζεται να το κατακτήσει. Όμως η κατοχή του ωραίου δεν αποτελεί παρά ένα μέσο που αποβλέπει σε κάποιο σκοπό, όπως η κατοχή του αγαθού είναι ένα μέσο για την απόκτηση της ευτυχίας. Αναφορικά με τι λοιπόν, το ωραίο αποτελεί αντικείμενο του έρωτα; «Το αντικείμενο του έρωτα«, λέει η Διοτίμα, «είναι η κυοφορία κι ο τοκετός μες στην ομορφιά, σωματική και ψυχική:ο έρωτας-εραστής είναι βασικά δημιουργός τόσο στο πνευματικό όσο και στο φυσικό επίπεδο«.
Σε μεγάλο μέρος ο λόγος του είναι η αφήγηση του διαλόγου περί Έρωτος που είχε με αυτήν. Ουσιαστικά πρόκειται για το λόγο και τη διδασκαλία της Διοτίμας. Το διάλογο αυτό ο Σωκράτης μεταφέρει στους φίλους του, διδάσκοντας ό,τι ο ίδιος είχε προηγουμένως μάθει για τον Έρωτα από αυτήν, η οποία «σ’ αυτό το θέμα ήτανε πολύ σοφή«. Στη συνέχεια ο Σωκράτης μεταφέρει στους μαθητές του το διάλογό του με τη Διοτίμα η οποία μιλά για την ουσία και σημασία του έρωτα, όπως και για τη θέση της γυναίκας, όπου μεταξύ άλλων δηλώνει ότι ο έρως είναι «ο τόκος εν τω καλώ«.
Στο Συμπόσιον του Πλάτωνα, εμφανίζεται ένα από τα πλέον μυστηριακά πρόσωπα της Φιλοσοφίας, η Διοτίμα η οποία ανακοινώνει στον Σωκράτη ότι θα του αποκαλύψει και θα του διδάξει τους αναβαθμούς του έρωτα. Τον τρόπο δηλαδή που θα μπορούσε ένας άνθρωπος να κατανοήσει ότι εκτός από τον σαρκικό έρωτα που βρίσκεται στον 1ο ερωτικό αναβαθμό, θα μπορούσε σταδιακά να εισχωρήσει στον «Πλατωνικό έρωτα» της Φιλοσοφίας με αποτέλεσμα ν’ αναβαθμίσει τη ψυχή του! Ας εξετάσουμε το αρχαίο κείμενο:
ἐάν τις ὀρθῶς μετίῃ,
Αν κατορθώσεις να συμμετάσχεις σωστά σε αυτήν την διαδικασία,
οὐκ οἶδ᾽ εἰ οἷός τ᾽ ἂν εἴης.
δεν πιστεύω ότι θα υπάρχει κάποιος άλλος που θα μπορούσε να συγκριθεί πλέον μαζί σου.
Καταρχήν, είπεν η Διοτίμα, κάποιος που επιθυμεί να ακολουθήσει σωστά αυτήν την διαδικασία, θα πρέπει να ξεκινήσει τις προσπάθειές του από την νεανική του ηλικία, με αφορμή την ερωτική διάθεση που θα αισθανθεί για ένα ωραίο σώμα.
καὶ πρῶτον μέν,
Και καταρχήν βεβαίως,
ἐὰν ὀρθῶς ἡγῆται ὁ ἡγούμενος,
απαραίτητη προϋπόθεση είναι να υπάρχει ένας σωστός καθοδηγητής.
Αυτός ο καθοδηγητής θα κατευθύνει τον νέο που αισθάνεται την ερωτική διάθεση για κάποιο ωραίο σώμα, να περιοριστεί σε αυτό το συγκεκριμένο σώμα, (ενός) και με βάση αυτό το αντικείμενο να προσπαθήσει να βάλει στο μυαλό του όλες τις καλύτερες σκέψεις που θα μπορούσε να διανοηθεί βλέποντας αυτό το σώμα.
Στην συνέχεια, για να ανέλθει στον δεύτερο ερωτικό αναβαθμό, θα πρέπει αυτός ο νέος να κατανοήσει, ότι το κάλλος του σώματος για το οποίο έχει αισθανθεί ερωτική διάθεση, δεν είναι μοναδικό, αλλά θα μπορούσε να συναντήσει αυτό το κάλλος και σε κάποιο άλλο σώμα, σαν να ανήκαν αυτά τα δύο σώματα σε αδέλφια.
καὶ εἰ δεῖ διώκειν τὸ ἐπ᾽ εἴδει καλόν,
Και εφόσον η επιδίωξη του νέου θα επικεντρώνεται στην εξωτερική εμφάνιση του κάλλους,
θα πρέπει να καταλάβει ότι είναι παράλογο πως μόνο το σώμα ενός ανθρώπου θα μπορούσε να διαθέτει ένα τέτοιο κάλλος, διότι ανάλογη εξωτερική ομορφιά θα μπορούσε να συναντήσει και στα σώματα πολλών άλλων ανθρώπων.
Αφού κατανοήσει αυτήν την ευρύτατη διάδοση του σωματικού κάλλους, θα πρέπει να αισθάνεται εξίσου ισχυρή ερωτική διάθεση και θαυμασμό για όλα τα σώματα που ικανοποιούν αυτά τα κριτήρια του εξωτερικού κάλλους.
Αν όμως περιοριστεί στο να θαυμάζει ένα και μόνο ωραίο σώμα, θα πρέπει να κατανοήσει ότι αυτό θα προκαλέσει ζημιά στην ψυχή του και θα πρέπει να θεωρεί τον εαυτό του ότι (αν δεν μπορεί να δει το γενικότερο κάλλος) θα βρίσκεται σε μειονεκτική θέση.
Μετά από αυτήν την διαδικασία, μπορεί να προχωρήσει στον τρίτο ερωτικό αναβαθμό και να αντιληφθεί ότι το κάλλος που βρίσκεται στις ψυχές των ανθρώπων έχει πολλή μεγαλύτερη αξία από το σωματικό κάλλος.
Διότι πρέπει να καταλάβει ότι το άνθος μιας ψυχής, ακόμα και όταν αυτό είναι ένα μικρό μπουμπούκι, διαθέτει μεγαλύτερο κάλλος, σε σχέση με την πιο τέλεια σωματική ομορφιά.
Κατά αυτόν τον τρόπο, θα πρέπει να αρκεστεί το γεγονός ότι βρήκε έναν άνθρωπο με τέτοιο ψυχικό κάλλος, και να αφοσιώνει τον έρωτά του σε ένα τέτοιο άτομο, όπως και να φροντίζει για όλες τις ανάγκες αυτού του ανθρώπου και να εξυμνεί τα ψυχικά του χαρίσματα.
Επίσης, θα πρέπει να ψάχνει να βρει ποια είναι τα χαρίσματα αυτού του ανθρώπου, τα οποία έχουν την ικανότητα να βελτιώσουν την ψυχική καλλιέργεια ενός νέου.
Έτσι τελικά θα αισθανθεί την ανάγκη να κατανοήσει το ιδιαίτερο κάλλος που μπορεί να εκφραστεί μέσω των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων και κατεξοχήν το κάλλος που περιέχεται μέσα στις εμπνευσμένες νομοθεσίες και να εξετάσει οτιδήποτε έχει στενή σχέση με αυτές τις δραστηριότητες.
Και τότε θα κατανοήσει ότι έχει φτάσει ήδη σε πολύ υψηλά επίπεδα ενατένησης του θείου κάλλους, που αν τα συγκρίνει με την αναζήτηση του κάλλους ενός σώματος, να θεωρήσει αυτήν την αναζήτηση σαν μία ζητιανιά.
Δηλαδή θα εμφανιζόταν σαν ζητιάνος αν περιόριζε την αγάπη του στην εξωτερική ομορφιά ενός νέου ή στο ψυχικό κάλλος ενός ανθρώπου ή ακόμα και στην καλλιτεχνική αξία ενός πολύ σπουδαίου έργου τέχνης.
δουλεύων φαῦλος ᾖ καὶ σμικρολόγος,
Και να αποδεικνύεται κατά αυτόν τον τρόπο ότι συμπεριφέρεται με ανοησία και μικροπρέπεια.
Αλλά επειδή έχει ήδη ασκηθεί πλέον σε μεγάλο βαθμό στην εκτίμηση του κάλλους, και επειδή είναι πλέον σε θέση να εκφράζεται για το κάλλος με πολλούς και άξιους και μεγαλοπρεπείς τρόπους και να προχωρεί ακόμα σε άφθονες φιλοσοφικές εκτιμήσεις,
μέχρι του σημείου με αυτόν τον τρόπο να αποκτήσει μεγάλες πνευματικές δυνάμεις και να αυξήσει την πνευματική του διαύγεια μέχρι του σημείου να κατανοήσει ότι μία και μοναδική είναι η επιστήμη η οποία έχει σχέση με το απόλυτο κάλλος και αυτή είναι φυσικά η φιλοσοφία.
Και η Διοτίμα πρόσθεσε επίσης, ότι κατά την γνώμη της, πρέπει να δίνουμε ιδιαίτερα μεγάλη σημασία σε αυτές τις πνευματικές διεργασίες που έχουν σχέση με την φιλοσοφία.
Έτσι, στην αρχή του λόγου του ο Σωκράτης, απευθυνόμενος στον φίλο του Αγάθωνα, λέγει:
…»Κι εσένα (Αγάθωνα) βέβαια, θα σε αφήσω τώρα. Όμως, τον λόγο για τον Έρωτα, που άκουσα κάποτε από τη Διοτίμα, μια γυναίκα από τη Μαντίνεια – που ήταν σοφή και σ’ αυτά και σε πολλά άλλα, και στους Αθηναίους όταν έκαναν θυσίες πρίν πέσει η πανούκλα, κατώρθωσε να αναβάλει την αρρώστεια γιά δέκα χρόνια, αυτή πού δίδαξε και σ’ εμένα τα ερωτικά- αυτόν λοιπόν τον λόγο, θα προσπαθήσω όσο μπορώ με δικά μου λόγια νά σας αναπτύξω, σύμφωνα με όσα συνωμολογήσαμε εγώ και ο Αγάθωνας. Πρέπει λοιπόν Αγάθωνα, όπως έκανες και συ στη διηγησή σου, πρώτα να αναπτύξω με κάθε λεπτομέρεια τι είναι Έρωτας και ποιος είναι, και στη συνέχεια να πω για τα έργα του. Μου φαίνεται λοιπόν, ότι είναι πιό εύκολο να τα αναπτύξω έτσι, όπως έκανε κάποτε και σ΄ εμένα η ξένη όταν με εξέταζε. Διότι κι εγώ σχεδόν κάτι τέτοια της έλεγα, σαν αυτό που λέει τώρα σ’ εμένα ο Αγάθωνας, ότι ο Έρωτας είναι μέγας θεός, κι ότι είναι για τα καλά. Μου έκανε έλεγχο λοιπόν σ’ αυτά τα λόγια, όπως κι εγώ κάνω στον Αγάθωνα, ότι ούτε καλός είναι σύμφωνα με τόν λόγο μου ούτε αγαθός«.
Από τις υπάρχουσες πηγές είναι πολύ πιθανόν ανάμεσα στα πλούσια ιερά της αρχαίας Μαντινείας να υπήρχε μαντείο φημισμένο για την εποχήν εκείνη, όπου ιέρεια ήταν η Διοτίμα. Ωστόσο δεν έχει εξακριβωθεί απόλυτα αν πρόκειται για ιστορικό πρόσωπο ή για ηρωϊδα της πλατωνικής φαντασίας.
Η Θεμιστόκλεια (γνωστή και ως Αριστόκλεια ή Θεόκλεια) ήταν ιέρεια των Δελφών που έζησε τον 6ο αι. π.Χ.. Υπήρξε δασκάλα του Πυθαγόρα.
Η Θεμιστόκλεια ήταν γνωστή για τις μαθηματικές τις γνώσεις και δίδασκε στον ναό του Απόλλωνα στους Δελφούς όποιον είχε την διάθεση να μάθει. Ήταν τέτοια η αγάπη της για την γεωμετρία που λέγεται ότι είχε διακοσμήσει και τον ναό με γεωμετρικά σχέδια.
Ο Πυθαγόρας την μνημόνευε σαν δασκάλα του και λέγεται ότι έλαβε από αυτή γνώσεις σχετικά με την ηθική την γεωμετρία και την αριθμοσοφία. Ο σεβασμός του προς την δασκάλα του ήταν τέτοιος που τον ώθησε αργότερα να δέχεται τις γυναίκες στη Σχολή του ως μαθήτριες αλλά και ως δασκάλες.
Αν και η Θεμιστόκλεια την εποχή της ήταν πολύ γνωστή, σήμερα δυστυχώς δεν γνωρίζουμε πολλά πράγματα για αυτή.
Ποιήτριες, επιστήμονες, φιλόσοφοι, ολυμπιονίκες Θεματική ξενάγηση με τίτλο «Γυναίκες του μύθου και της ζωής» οργανώνει το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών
ΡΕΠΟΡΤΑΖ: Πόλυ Κρημνιώτη
Μορφωμένες, έξυπνες, όμορφες, μοιραίες, ταλαντούχες, διάσημες στην εποχή τους για τα θαυμαστά έργα και κατορθώματά τους. Οι υπέροχες άγνωστες της αρχαιότητας, που ακόμα και ολυμπιονίκες στέφθηκαν αλλά, η Ιστορία προτίμησε να δοξάσει τους άντρες συναθλητές και ομότεχνούς τους, βγαίνουν από την αφάνεια σήμερα. Για λίγο, όσο θα διαρκέσει η θεματική ξενάγηση με τίτλο “Γυναίκες του μύθου και της ζωής που οργανώνει το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών με αφορμή την Ημέρα της Γυναίκας, στις 12 το μεσημέρι.
Η δις ολυμπιονίκης Κυνίσκα, η λυρική ποιήτρια Μεγαλοστάτη, και η σπουδαία Σαπφώ, η σπουδαία ποιήτρια που έτρεψε σε φυγή τους Λακεδαιμόνες Τελέσιλλα, η διάσημη επιστήμονας και φιλόσοφος Υπατία, η περίφημη Κλεοπάτρα, η Θεμιστόκλεια ιέρεια των Δελφών και δασκάλα του Πυθαγόρα, γυναίκες που διακρίθηκαν ως ιέρειες που δίδαξαν μεγάλους άνδρες, ποιήτριες, φιλόσοφοι, μαθηματικοί, αστρονόμοι, βασίλισσες, αθλήτριες και ολυμπιονίκες κλείνουν το μάτι στους επισκέπτες. Διάσημες και σεβαστές στις κοινωνίες στις οποίες έζησαν και διέπρεψαν, ξαναζωντανεύουν μέσα από τα εκθέματα του Μουσείου και τις αφηγήσεις των αρχαιολόγων του Τμήματος Συλλογών που, εστιάζοντας στα αντικείμενα καθημερινής και τελετουργικής χρήσης των αρχαίων, θα ξεναγήσουν το κοινό σε έναν υπέροχο, άγνωστο εν πολλοίς κόσμο, γεμάτο από ιστορίες για γυναίκες τραγικές, μοιραίες, πνευματικές. Γυναίκες μυθικές και ιστορικές, που ενέπνευσαν την τέχνη και σημάδεψαν στιγμές της Ιστορίας στην αρχαιότητα.
Χάλκινο ειδώλιο που εικονίζει μια νεαρή Σπαρτιάτισσα δρομέα. Κοσμούσε κάποιο αγγείο λακωνικού εργαστηρίου. Από το ιερό του Δία στη Δωδώνη 550-540 π.Χ.
Οι ιστορίες αυτών των γυναικών, όπως έρχονται από τα βάθη των αιώνων και τις πηγές, θα αποκαλύψουν μυστικά της αρχαιότητας και μια πραγματικότητα ελάχιστα γνωστή σήμερα, όπου η γυναίκα δεν ήταν πάντα κλεισμένη στον γυναικωνίτη, αλλά και γνώση είχε, και ταλέντα, και διάθεση να διεκδικήσει αρκετά απ’ αυτά που η καθεστηκυία της εποχής της στερούσε.
Στερεότυπα και προκαταλήψεις
“Όταν μιλάμε για τη θέση της γυναίκας στην αρχαιότητα, δεν πρέπει να παρασυρόμαστε από στερεότυπα και προκαταλήψεις” σπεύδει να διευκρινίσει ευθύς εξαρχής η διευθύντρια του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου Μαρία Λαγογιάννη. “Πρέπει”, μας λέει, “να διακρίνουμε το πολιτισμικό και κοινωνικό περιβάλλον της εποχής. Άλλη είναι η ζωή μιας γυναίκας στην κλασική Αθήνα και άλλη μιας γυναίκας που ζει στη Σπάρτη. Αλλιώς ζούσε στην προϊστορική περίοδο και αλλιώς στους κλασικούς χρόνιους, στην ελληνιστική περίοδο ή στη Ρωμαιοκρατία. Τα στερεότυπα αυτά που έχουν διαμορφωθεί σήμερα οφείλονται σε ελλειπή γνώση”.
Όπως δείχνει το χάλκινο ειδώλιο που χρονολογείται στο 550-540 π.Χ. το οποίο εικονίζει μια νεαρή Σπαρτιάτισσα δρομέα και κοσμούσε κάποιο αγγείο λακωνικού εργαστηρίου από το ιερό του Δία στη Δωδώνη, τα κορίτσια στη Σπάρτη αθλούνταν συστηματικά και η φήμη τους έφτανε μακριά, τόσο που να τις αναπαραστήσουν σε αγγεία τόπων μακρινών από τον δικό τους.
Κάτοπτρο που στηρίζεται σε γυναικεία μορφή, ίσως Aφροδίτη. Φορά χιτώνα και ιμάτιο και κρατεί πτηνό στο δεξί χέρι. Στους ώμους της κάθονται δύο σφίγγες. Kορινθιακό εργαστήριο, γύρω στο 520 π.X. (Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο / TAΠΑ)
“Η κοινωνία της Σπάρτης”, υπογραμμίζει η Μ. Λαγογιάννη, “προσέφερε περισσότερες ελευθερίες στις γυναίκες οι οποίες γυμνάζονται, είναι σκληραγωγημένες, έχουν δικαιώματα ιδιοκτησίας γης και περιουσίας. Ποιος όμως γνωρίζει ότι εξέθρεψε δύο σπουδαίες αθλήτριες οι οποίες έγιναν ολυμπιονίκες;”.
“Είχε και μια κόρη ο Αρχίδαμος, ονομαζόμενη Κυνίσκα, η οποία είχε ζωηρή φιλοδοξία να νικήσει στους Ολυμπιακούς Αγώνες και, πρώτη μεταξύ των γυναικών έθρεψε άλογα και πρώτη κέρδισε ολυμπιακή νίκη. Μετά την Κυνίσκα και άλλες γυναίκες κέρδισαν νίκες στην Ολυμπία και μάλιστα από τη Λακεδαιμόνα, καμιά όμως δεν είναι επιφανέστερη για τις νίκες της από αυτή” μαρτυρεί ο Παυσανίας στα “Λακωνικά” του για την περίφημη Σπαρτιάτισσα που κέρδισε δύο φορές σε αγώνες τέθριππου στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 396 π.Χ. και του 392 π.Χ. Στην Ολυμπία μάλιστα βρέθηκαν κομμάτια στρογγυλού βάθρου με τετράστιχο επίγραμμα προς τιμήν της, το οποίο αναφέρει χαρακτηριστικά: “Εγώ είμαι η μόνη γυναίκα απ’ όλη την Ελλάδα που έχει πάρει αυτό το στεφάνι”. Η “σκυλίτσα” λοιπόν, όπως αποδίδεται το όνομα της Κυνίσκας, φαίνεται πως ήταν η πρώτη γυναίκα ολυμπιονίκης στην αρματοδρομία. Η φήμη της μεγάλη, έσπασε όλα τα κοντέρ του χρόνου κατά την αρχαιότητα, αφού στον καιρό του Παυσανία, που έζησε 450 χρόνια αργότερα από εκείνη, οι Σπαρτιάτες εξακολουθούν να την τιμούν με ηρώο και εφηβικούς αγώνες. Ωστόσο, δεν ήταν η μόνη ολυμπιονίκης της εποχής της. Το παράδειγμα της Κυνίσκας ακολούθησε η Ευρυλεωνίς, που το 368 π.Χ. νίκησε σε αγώνα συνωδρίδας (άρμα με δύο άλλογα).
Η ερυθρόμορφη υδρία του ζωγράφου του Πολυγνώτου από τη Βάρη Αττικής του 440-430 π.Χ., που κοσμεί τις συλλογές του ΕΑΜ, παριστά τη Σαπφώ να διαβάζει κάποιο ποίημα. Αυτή η υδρία στη σημερινή ξενάγηση δίνει την αφορμή στους αρχαιολόγους του μουσείου να μιλήσουν για γνωστές ποιήτριες και επιστήμονες της αρχαιότητας.
Πριν από τη Σαπφώ, έζησε στη Σπάρτη η Μεγαλοστράτη, επίσης λυρική ποιήτρια, γνωστή όμως, αποσπάσματα του έργου της. Η ιστορία ωστόσο της Τελλέσιλας είναι η πιο γοητευτική. Η σπουδαία λυρική ποιήτρια από το Άργος, που έζησε στα τέλη του 6ου και τις αρχές του 5ου π.Χ. αι., έσωσε την πόλη της επιστρατεύοντας τις γυναίκες της όταν εκστράτευσαν οι Λακεδαιμόνιοι εναντίον της. Σύμφωνα με τον Παυσανία, οι Λακεδαιμόνιοι υποχώρησαν γιατί θεωρούσαν μεγάλη ντροπή να ηττηθούν από γυναίκες.
Πτυκτό κάτοπτρο με ανάγλυφη παράσταση Διονύσου και Aριάδνης στο κάλυμμα. Στην περιφέρεια σώζεται η λαβή για την ανάρτηση. Γύρω στο 330 π.X., Bόνιτσα Aιτωλοακαρνανίας (Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο / TAΠΑ)
Η δασκάλα του Πίνδαρου
Όλοι γνωρίζουμε τον Πίνδαρο, ελάχιστοι όμως τη δασκάλα του Κόρινα, επίσης σπουδαία ποιήτρια, που έζησε στην Τανάγρα τον 6ο π.Χ. αιώνα. Ποιος αλήθεια δεν γνωρίζει τον Πυθαγόρα; Πόσοι όμως γνωρίζουν ότι ο σπουδαίος μαθηματικός και φιλόσοφος της αρχαιότητας διδάχτηκε από τη Θεμιστόκλεια, ιέρεια των Δελφών. Ελάχιστοι επίσης μιλούν για τη γυναίκα του, τη Θεανώ, η οποία δίδασκε Μαθηματικά και Αστρονομία στη σχολή του στον Κρότωνα και μετά τον θάνατό του στη Σάμο. Θα μπορούσε να ισχυριστεί κάποιος ότι η Θεανώ ήταν ένα προσωρινό φαινόμενο, ωστόσο οι πηγές, όπως μας πληροφορεί η Μ. Λαγογιάννη, μαρτυρούν ότι ανάμεσα στους μαθητές του περίφημου ζεύγους μαθηματικών υπήρχε και η Αριγνώτη, με σημαντικό διδακτικό και συγγραφικό έργο.
Όμως η διασημότερη μαθηματικός, αστρονόμος και φιλόσοφος της αρχαιότητας παραμένει έως τις μέρες μας η όμορφη Υπατία με το τραγικό τέλος, που έζησε στην Αλεξάνδρεια τον 5ο αι. μ.Χ. και λιθοβολήθηκε από πλήθος αγριεμένων, προκατειλημμένων χριστιανών. Την ίδια πάνω – κάτω περίοδο ζει στην Αθήνα η φιλόσοφος Ασκληπιγένεια, που διδάσκει στη νεοπλατωνική σχολή. Μπορεί σήμερα να είναι πολλοί εκείνοι που γνωρίζουν τον Πρόκλο, ελάχιστοι όμως, ξέρουν ότι η Ασκληπιγένεια ήταν η δασκάλα του.
Η κόμη της Βερενίκης αναμφίβολα είναι από τις γνωστότερες ρομαντικές ιστορίες που έρχονται από την αρχαιότητα, με την όμορφη γυναίκα του Πτολεμαίου Γ’ του Ευεργέτη, που έκοψε και αφιέρωσε τα πλούσια μαλλιά της στη θεά Αφροδίτη όταν γύρισε ο άντρας της γερός από την εκστρατεία στη Συρία. Η κόμη της εξαφανίστηκε την επόμενη ημέρα και όλοι άρχισαν να λένε ότι οι έγινε αστερισμός. Ωστόσο ελάχιστοι γνωρίζουν ότι αυτή η γυναίκα, εκτός από ομορφιά, διέθετε και διοικητικές ικανότητες που την έφεραν να συνβασιλεύει με τον άντρα της.
Όμως η πιο σπουδαία Πτολεμαία παραμένει η Κλεοπάτρα, η φήμη της οποίας φτάνει στερεοτυπικά στις μέρες μας ως μιας ωραίας γυναίκας και μάλιστα Αιγύπτιας. Στην πραγματικότητα ήταν Ελληνίδα, μέλος της δυναστείας των Πτολεμαίων, ευφυής και δαιμόνια, με σπουδαίες διοικητικές και πολιτικές ικανότητες. Με τον θάνατό της το 30 π.Χ. τελειώνει η ελληνιστική περίοδος.
Το πανέμορφο Αχίλλειο βρίσκεται 10 χιλιόμετρα νότια της πόλης της Κέρκυρας και 3 βόρεια της Μπενίτσας δίπλα στο ορεινό χωριό Γαστούρι, είναι το ανάκτορο που έχτισε η Αυτοκράτειρα της Αυστρίας Ελισάβετ που έμεινε γνωστή ως η θλιμμένη βασίλισσα Σίσσυ.
Η βασίλισσα, που η ζωή της έγινε ταινία, ξεχώρισε την Κέρκυρα σε μια περιοδεία της στα νησιά της Μεσογείου και αποφάσισε να εγκατασταθεί εδώ προσπαθώντας να ξεπεράσει τη θλίψη από τις τραγικές απώλειες που είχε η οικογένεια της αλλά και την ασθένεια που την ταλαιπωρούσε.
Είναι γνωστό ότι έπασχε από φυματίωση και ο γιατρός της Δρ Soda μετά από μια υποτροπή της νόσου που της παρουσιάστηκε μετά την επιστροφή της από την Μαδέρα στην Ισπανία, στο βαρύ και υγρό κλίμα της Βιέννης, της συνέστησε νέα θεραπεία θεωρώντας ότι το κλίμα του Αχιλλείου στην Κέρκυρα θα την βοηθούσε, πράγμα που και έγινε.
Η Ελισσάβετ αγόρασε το σπίτι όπου έζησε ο Έλληνας φιλόσοφος Πέτρος Βράϊλας Αρμένης στην κορυφή του λόφου στο Γαστούρι με θέα στη θάλασσα του Ιονίου και το Ανάκτορο χτίστηκε το 1890 από τον Ιταλό αρχιτέκτονα Ραφαήλο Καρίτο και πήρε το όνομά του από τον Αγαπημένο μυθικό Ήρωα της Ελισσάβετ τον Ομηρικό Αχιλλέα.
Η διακόσμηση του Αχιλλείου έγινε από την ίδια την Ελισσάβετ και αντανακλά τον θαυμασμό και την αγάπη της για την αρχαία Ελλάδα, τόσο οι εξωτερικοί κλιμακωτοί κήποι όσο και το εσωτερικό του κτιρίου είναι διακοσμημένα με αγάλματα αρχαίων φιλοσόφων, μυθικών ηρώων και αρχαίων θεών.
Στον χώρο της είσοδου υπάρχουν πολλά αγάλματα και στο περιστύλιο προτομές φιλοσόφων και θεών, ένα πορτραίτο της αυτοκράτειρας Σίσσυ στα δεξιά και ένα μαρμάρινο τζάκι στα αριστερά.
Την οροφή κοσμεί μια μεγάλη τοιχογραφία του Ιταλού ζωγράφου Galopi, που απεικονίζει τις τέσσερις εποχές.
Αχίλλειο – Αξιοθέατα στην Κέρκυρα
Το Αχίλλειο στην Κέρκυρα
Κέρκυρα Αχίλλειο – Ο Θρίαμβος του Αχιλλέα
Άγαλμα του Αχιλλέα
Αχίλλειο
Κέρκυρα- οι κήποι στο Αχίλλειο
Κέρκυρα- η πύλη του Αχιλλείου
Μπενίτσες – το Αχίλλειο από Αγίους Δέκα
Άγαλμα του Αχιλλέα
Ο θρίαμβος του Αχιλλέα είναι από τα σπουδαιότερα εκθέματα του Αχιλλείου, είναι ελαιογραφία του Αυστριακού Franz Matsch που απεικονίζει τον Αχιλλέα να σέρνει με το άρμα του το νεκρό σώμα του Έκτορα έξω από τα τείχη της Τροίας, βρίσκεται στο τέλος της σκάλας.
Στον εξώστη του πρώτου ορόφου όπου υπήρχαν και τα διαμερίσματα της βασίλισσας υπάρχει Ιωνικό περιστύλιο που στολίζεται από κεφαλές φιλοσόφων, τα αγάλματα των 9 Μουσών και δύο Κενταύρων ενώ τον εξώστη του δεύτερου ορόφου στολίζουν τέσσερις χάλκινες Μούσες με φλόγες.
Στο δωμάτιο της Ελισάβετ υπάρχουν πολλά προσωπικά της αντικείμενα και ένας μεγάλος πίνακας ζωγραφικής με τον Οδυσσέα και την Ναυσικά στο νησί των Φαιάκων.
Στην αίθουσα του επόμενου ιδιοκτήτη Κάιζερ υπάρχουν πολλά προσωπικά του αντικείμενα, προσωπογραφίες και θαλασσογραφίες, το γραφείο του, έγγραφα, μετάλλια και φωτογραφίες.
Υπάρχει και το παρεκκλήσι της αυτοκράτειρας Σίσσυ που είναι το ίδιο εντυπωσιακό με διάφορα γλυπτά, τον πίνακα της Παναγίας με τον Ιησού και μια τοιχογραφία που απεικονίζει την δίκη του Ιησού στον τοξωτό θόλο.
Στους κήπους του ανακτόρου βρίσκουμε το περίφημο άγαλμα του θνήσκοντος Αχιλλέα, έργο του Γερμανού γλύπτη Ernst Gustav Herter, που απεικονίζει τον Αχιλλέα τραυματισμένο να προσπαθεί να βγάλει το βέλος από τη φτέρνα του, επίσης το εντυπωσιακό άγαλμα του Αχιλλέα ύψους 11, 5 μέτρων, αγάλματα του Ερμή και του Απόλλωνα, του Σάτυρου με τον Διόνυσο στους ώμους, αλλά και ένα άγαλμα του Λόρδου Βύρωνα.
Μετά τη δολοφονία της Ελισσάβετ από έναν Ιταλό που ήθελε να την εκδικηθεί για την κατοχή της βόρειας Ιταλίας, το ανάκτορο αγοράστηκε από τον τότε Κάϊζερ της Πρωσσίας Γουλιέλμο τον ΙΙ.
Ο Κάϊζερ έκανε προσθήκες στο κτίριο και έφτιαξε τη γνωστή γέφυρα του Κάϊζερ, 2 χιλιόμετρα από την Μπενίτσα για να κάνει τα μπάνια του μακρυά από τα αδιάκριτα βλέμματα και λέγεται ότι ερχόνταν εδώ τα καλοκαίρια για να καταστρώνει τα πολεμικά του σχέδια.
Το Αχίλλειο κατά τον Α παγκόσμιο πόλεμο είχε χρησιμοποιηθεί και σαν στρατιωτικό νοσοκομείο, τις δεκαετίες του 70, 80 και 90 ανήκε σε Γερμανική εταιρεία που το είχε μετατρέψει στο γνωστό καζίνο της Κέρκυρας.
Σήμερα έχει περιέλθει στην ιδιοκτησία του Δήμου Κέρκυρας και έχει μετατραπεί μόνιμα σε Μουσείο και ιστορικό χώρο.
Ώρες λειτουργίας, τιμές, πληροφορίες
Το μουσείο του Αχιλλείου λειτουργεί τις καθημερινές από τις 08:00 το πρωΐ μέχρι τις 7 το απόγευμα, και Σάββατο Κυριακή και αργίες από τις 8 το πρωΐ μέχρι τις 2.30 το απόγευμα
Οι τιμές εισόδου κυμαίνονται από 2-10€
Πιο συγκεκριμένα ξεκινάνε από 2€ για τα παιδιά μέχρι 14 ετών, 5€ για νέους έως 18, φοιτητές και πολύτεκνους και περίπου 7€ για τους υπόλοιπους ενήλικες.
Για ενήλικες το εισιτήριο με ακουστική ξενάγηση κλπ είναι 10€
Τηλέφωνα και επικοινωνία
Για επιπλέον πληροφορίες τηλεφωνήστε: 2661056245 στον Κο Iωάννη Τσαμποδήμο που είναι και ο υπεύθυνος Αχιλλείου.
Η Ελένη Παπαδάκη υπήρξε η κορυφαία ελληνίδα ηθοποιός του Μεσοπολέμου, την οποία ο Γρηγόρης Ξενόπουλος είχε χαρακτηρίσει «αδιαμφισβήτητη διάδοχο της Κοτοπούλη». Εκτός από το εξαιρετικό υποκριτικό της ταλέντο και την δεξιοτεχνία στην χρήση των εκφραστικών της μέσων, διακρινόταν για την μουσική της καλλιέργεια (είχε σπουδάσει μουσική, πιάνο και τραγούδι), την κλασική της παιδεία (γνώριζε θαυμάσια την αρχαία ελληνική γλώσσα) και την βαθύτατη πνευματικότητα της. Ο Στρατής Μυριβήλης, αναφερόμενος στις ερμηνείες της, έγραφε: «Ένας τυφλός, ακούγοντας την Ελένη Παπαδάκη, θα βλέπει ασφαλώς τα χρώματα και τα σχήματα».
Το πέρασμά της από την ελληνική σκηνή άφησε ένα μυθικό αποτύπωμα οριακό και ανεπανάληπτο αφού η Παπαδάκη κατόρθωσε να οικοδομήσει στη διάρκεια της πρόωρα χαμένης ζωής της ένα μέγιστο παράδειγμα ολοκληρωμένου καλλιτέχνη.
Γνώρισε την δόξα πολύ νέα, αλλά έχασε τη ζωή της στα Δεκεμβριανά, μόλις στα 36 της χρόνια και έκτοτε ξεχάστηκε.
Ίσως γιατί η ιστορία των νικητών είναι μια αφήγηση λέξεων, ενώ σε τέτοιες περιπτώσεις, η ιστορία των νικημένων είναι μια αφήγηση αρωμάτων…
Τέτοια ήταν η περίπτωση της Ελένης Παπαδάκη. Ήταν ένα σπάνιο φαινόμενο που κάποιοι μέτριοι συνάδελφοι και φανατικοί, ζήλευαν βαθιά και ασύστολα. Και πως όχι, αφού εκείνη, έβγαινε στη σκηνή και με δυο ατάκες ακόμη έκλεβε την παράσταση, χτυπώντας ως το μεδούλι τον εφησυχασμό μιας κοινωνίας και τον ναρκισσισμό των καλλιτεχνών. Από λιγότερο ή περισσότερο εκλεπτυσμένους ανθρώπους, όπως ο Λουντέμης κι ο Σικελιανός, ο Παλαιολόγος κι ο Σιδέρης, ο Άλκης Θρύλος, η Μυρτιώτισσα, ο Νίκος κι η Γαλάτεια Καζαντζάκη, ο Κόντογλου και ο Βασιλείου και τόσοι άλλοι, θεωρήθηκε ενσάρκωση της γοητείας μιας εποχής και του πιο γνήσιου καλλιτεχνικού μεγαλείου, φέρνοντας τα Βερολινέζικα σαλόνια γυναικών κοντύτερα στην Μεσόγειο..
Κι ύστερα; Ύστερα για χρόνια έπρεπε να ξεχαστεί ή να χρησιμοποιηθεί κατά τα μέτρα κάποιων σε μια βαθιά διχασμένη λόγω του απάνθρωπου εμφυλίου χώρα.
Προερχόταν από εύπορη οικογένεια και έτυχε εξαιρετικής μόρφωσης. Ήταν εγγονή του καθηγητή Πανεπιστημίου Στυλιανού Κωνσταντινίδη. Αποφοίτησε από τη Γερμανική Σχολή Αθηνών και ολοκλήρωσε σπουδές Φιλολογίας που τις συμπλήρωσε με σπουδές φωνητικής, μουσικής και πιάνου, στο Ελληνικό Ωδείο Αθηνών. Μιλούσε άπταιστα τέσσερις γλώσσες (γερμανικά, αγγλικά, γαλλικά, ιταλικά) και τελειοποίησε τα αρχαία ελληνικά της για να μπορεί να διαβάζει τους τραγικούς από το πρωτότυπο.
Στο θέατρο πρωτοεμφανίστηκε σε ηλικία 17 ετών στη σκηνή του Θεάτρου Τέχνης του Σπύρου Μελά το 1925 όπου διέπρεψε στον ρόλο της Ερσίλια στο «Έξι πρόσωπα ζητούν συγγραφέα», τού Πιραντέλο και της Ηρωδιάδας στο έργο «Σαλώμη» τού Όσκαρ Γουάιλντ.. Η πρώτη παρουσία της χαρακτηρίστηκε από τους τότε κριτικούς ως αποκάλυψη. Ο Κωστής Μπαστιάς, θεατρικός κριτικός, έγραψε τότε στην εφημερίδα Δημοκρατία: «σήμερα η σκηνή απέκτησε μια μεγάλη ηθοποιό». Τον ίδιο χρόνο εμφανίσθηκε ως Ηρωδιάς στη «Σαλώμη» του Όσκαρ Γουάιλντ και ως Ρίλκε Έϋντεν στο «Ο χρόνος είναι όνειρο» του Ανρί Ρενέ Λενορμάν.
Κατόπιν συνεργάστηκε με διάφορους θιάσους με τους οποίους ερμήνευσε μια μεγάλη ποικιλία ρόλων κάθε θεατρικού είδους, από το ψυχολογικό δράμα ως την επιθεώρηση.
Το 1926 η Ελένη Παπαδάκη έπαιξε στο Θίασο των Νέων ως πρωταγωνίστρια πλέον πολλών έργων όπως «Όταν οι γυναίκες αγαπούν» του Μπράκλαιϋ Μπουσόν, «Τζοκόντα» του Γκαμπριέλε Ντ’ Αννούντσιο, Τα ωραιότερα μάτια του κόσμου του Ζαν Σερμάν, Αιμέ του Ζεραλντύ, Δωδεκάτη νύχτα του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ. Η αναδυομένη του Ξενόπουλου, Τρισεύγενη του Κωστή Παλάμά κ.ά. Τα επόμενα χρόνια συνεργάστηκε με την Κυβέλη, Μαρίκα Κοτοπούλη, Αιμίλιο Βεάκη, Νίκο Δεδραμή, Γεώργιο Παππά, Π. Γαβριηλίδη, σε ποικίλα ρεπερτόρια, όπου και διακρίθηκε με πολλές επιτυχίες.
Επικεφαλής θιάσου το 1931 έπαιξε στη Κωνσταντινούπολη με ενθουσιώδεις κριτικές. Ο Τούρκος συγγραφέας και ποιητής Χαλίτ Φαχρί σε κριτική του ανέφερε μεταξύ άλλων: «Είδα τότε την Παπαδάκη εμπρός μου ζωντανό σύμβολο μιας ευγενούς τέχνης. Αν και δεν γνωρίζω λέξη ελληνική, ούτε και είχα διαβάσει το έργο στο πρωτότυπο, η φωνή της, οι κινήσεις, η μιμική και οι στάσεις της καλλιτέχνιδας αυτής με τη φλογερή ψυχή, μου μιλούσαν και έρχονταν σε εμένα ως λόγια. Είναι ιδιαιτέρως άξιο εκτίμησης και επαίνου το γεγονός ότι μια καλλιτέχνις τόσο νέα υποδύεται με τόση δύναμη το πρόσωπο μιας ώριμης γυναίκας, μιας μητέρας».
Το 1931 πραγματοποίησε και τη μοναδική της εμφάνιση στον κινηματογράφο. Πρωταγωνίστησε στη βωβή ταινία του Ιωάννη Λούμου «Στέλλα Βιολάντη, η ψυχή του πόνου», που βασιζόταν στο διήγημα του Γρηγόριου Ξενόπουλου Στέλλα Βιολάντη. Το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα δεν την ικανοποίησε και αποφάσισε να αφιερωθεί στο θέατρο.
Προσελήφθη στον θίασο τού Εθνικού Θεάτρου με την ίδρυση του το 1932 και ερμήνευσε μεγάλους ρόλους τού κλασικού δραματολογίου, τού νεώτερου ελληνικού και ξένου θεάτρου όπου σημείωσε σημαντικές επιτυχίες ως Ελα Ρέντχαϊμ στο έργο του Ιψεν «Ιωάννης Γαβριήλ Μπόργκμαν», ως Δυσδαιμόνα στον «Οθέλλο», ως Ορνέλλα στον «Ιούδα» του Σπύρου Μελά, ως βασίλισσα στον «Δον Κάρλος» του Σίλλερ, ως Ερσίλια Ντρέις στο έργο του Πιραντέλλο «Να Ντύσουμε τους Γυμνούς», ως Μπετίνα Κλάουζεν στο έργο του Χάουπτμαν «Πριν από το Ηλιοβασίλεμα», ως Αγγέλα στον «Πειρασμό» του Ξενόπουλου, ως λαίδη Ουίντερμηρ στη «Βεντάλια» του Οσκαρ Ουάιλντ, ως Μανταλένια στις «Φαντασμένες» .του Μολιέρου, ως Πόρσια στον «Εμπορο της Βενετίας» του Σαίξπηρ, ως Σελιμέν στον «Μισάνθρω-πο» του Μολιέρου, ως λαίδη Τσίλτερν στον «Ιδανικό Σύζυγο» του Οσκαρ Ουάιλντ κ.λπ.
Τις μεγαλύτερες όμως επιτυχίες της τις σημείωσε η Ελένη Παπαδάκη ως ερμηνεύτρια ηρωίδων των ελληνικών τραγωδιών. Σημαντική στάθηκε ως εκ τούτου η συμβολή της στην αναβίωση τού αρχαίου δράματος. Υποδύθηκε την Κλυταιμνήστρα (με την Κατίνα Παξινού στον ρόλο της Ηλέκτρας) στην ιστορική παράσταση της Ηλέκτρας τού Σοφοκλέους, σε σκηνοθεσία Δ. Ροντήρη, στο Ηρώδειο το 1936 και στην Επίδαυρο το 1938.
Συμμετέχοντας στις περιοδείες του «Εθνικού Θεάτρου» το 1939 έπαιξε στο Κέιμπριτζ, την Οξφόρδη, το Λονδίνο, το Βερολίνο και τη Φραγκφούρτη. Στις 31 Οκτωβρίου του 1939 η Ελένη Παπαδάκη τιμήθηκε με «βασιλικό έπαινο – ευαρέσκεια» σε ιδιαίτερη τελετή από τον Βασιλέα Γεώργιο Β’, «δια τας εις το ελληνικόν θέατρον εξαιρέτους αυτής υπηρεσίας και ιδιαιτέρως δια τας εν τω εξωτερικώ παρασχεθείσας τοιαύτας».
Το 1940 και 1941 υποδύθηκε την «Αντιγόνη» του Σοφοκλέους και κατά την διάρκεια της Κατοχής πρωταγωνίστησε στις παραστάσεις της Ιφιγένειας εν Ταύροις (σκηνοθεσία Τ. Μουζενίδη, 1941) και της Εκάβης του Ευριπίδη (σκηνοθεσία Σ. Καραντινού, 1943-1944) που ανέβηκαν στην αίθουσα τού Εθνικού θεάτρου.
Η ερμηνεία της ως Εκάβης συγκλόνισε το κοινό με την ένταση τού πάθους Η Έλσα Βεργή έλεγε αργότερα ότι «Η Εκάβη της Παπαδάκη ήταν το σύμβολο μιας ολόκληρης φυλής στο πρόσωπο μιας μάνας», ενώ για την παράσταση αυτή ο Άγγελος Σικελιανός έγραψε ένα σημαντικό άρθρο στο Ελεύθερο Βήμα (30 Δεκεμβρίου 1943).
«Η εκπληκτική ερμηνεία της «Εκάβης» μας σταμάτησε μπροστά σ ένα γεγονός που πολύ ολίγα όμοια του μπορούμε να απαντήσουμε, όχι μόνο ανάμεσα μας, αλλά και γενικά σε όλη την ιστορία της ηθοποιίας. Εννοώ το γεγονός αυτό: Να ιδούμε μια μεγάλη καλλιτέχνιδα σαν την Ελένη Παπαδάκη να υποταχθεί, να πειθαρχήσει απόλυτα και ολόκληρη στο λόγο και στο πνεύμα του έργου, με μια τέτοια καθαυτό θρησκευτική ταπείνωση μπροστά στον ποιητή ώστε μονομιάς να μας αποκαλυφθεί αναπλασμένη σ’ ένα άλλο ανώτατο επίπεδο δημιουργικής αρετής…».
Η Ελένη Παπαδάκη εμφανίστηκε για τελευταία φορά μπροστά στο κοινό στις 27 Φεβρουαρίου 1944, σε μια εκδήλωση που οργάνωσε η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών στο «Παλλάς» για να τιμήσει τη μνήμη του Κωστή Παλαμά, που είχε πεθάνει πριν από ένα ακριβώς χρόνο. Και μετά έρχεται το δικό της τραγικό τέλος και η σιωπή για πολλά χρόνια.
Η Παπαδάκη δολοφονείται στις 23 Δεκεμβρίου 1944 από την Οργάνωση Προστασίας Λαϊκών Αγωνιστών (Ο.Π.Λ.Α.) που ήταν μια ένοπλη οργάνωση της Αριστεράς, με καθήκοντα ασφαλείας, συλλογής πληροφοριών και εκτέλεσης ειδικών αποστολών και η οποία έδρασε στις πόλεις της Ελλάδας από το 1943 μέχρι το 1947, ήτοι στην Κατοχή, μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και κατά τη διάρκεια του εμφυλίου.
Η Παπαδάκη στον τόπο της εκτέλεσης
Ο άδικος και υπό τραγικές συνθήκες θάνατος της ανέκοψε πρόωρα την εικοσαετή περίπου, άλλα μεστή μεγάλων δημιουργιών θητεία της εις την σκηνή, και στέρησε το ελληνικό θέατρο από ένα μεγάλο ταλέντο και μια σπάνια καλλιτεχνική μορφή με βαθειά πνευματική και ψυχική καλλιέργεια. Τότε στη μνήμη της αφιέρωσαν πνευματικές εργασίες τους οι Άγγελος Σικελιανός, Κ. Καρθαίος, Ν. Ποριώτης, Σωκρ. Καραντινός, Δίον. Ρώμας, Γ. Γληνός κ.α.
Και μετά ήλθε η σιωπή γύρω από το όνομά της και τον θάνατό της· και γι’ αυτό ευθύνονται πολλά και πολλοί.
Όμως βρέθηκε ο Μαρσάν, θαυμαστής και βιογράφος της που έπειτα από πολύχρονη έρευνα φωτίζει τις άγνωστες πτυχές της ζωής της: τη θεατρική της ιδιοφυία, τη βαθειά και σπάνια μόρφωσή της, την καριέρα της στο εξωτερικό, την κόντρα της με την Κατίνα Παξινού, τις ιδιόμορφες ερωτικές της επιλογές, την πατριωτική δράση της στην Κατοχή, έως την σκοτεινή δολοφονία της από την ΟΠΛΑ.
Δεν πρόκειται απλά για μια καλλιτεχνική βιογραφία. Πρόκειται για τη δραματική πάλη μιας ανώτερης πνευματικά προσωπικότητας για καταξίωση και δημιουργία, στην ανέκαθεν αναξιοκρατική Ελλάδα.
Ξεσκεπάζεται το παρασκήνιο της λειτουργίας της κρατικής «επιχείρησης» του Εθνικού Θεάτρου, όπου το χρήμα και οι γνωριμίες ανέβαζαν στην κορυφή ταλαντούχους και μη καλλιτέχνες, και άλλους τους «εξαφάνιζαν».
Λασπολογία και συκοφαντίες (Νοέμβρης 1944)
Η Ελένη Παπαδάκη, κατά τη διάρκεια της Κατοχής έκανε το πέρασμά της στην αρχαία τραγωδία και τα αποτελέσματα αυτού του εγχειρήματος περιγράφονται με χρυσά γράμματα από τους κριτικούς.
Η γνωριμία της με τον κατοχικό πρωθυπουργό Ράλλη, θα περιγραφτεί συκοφαντικά ως έρωτας από τον Τύπο της εποχής, και εκείνη θα κατηγορηθεί ως «η πόρνη-φιλενάδα» του φιλογερμανού πολιτικού.
Στην ουσία, σήμερα έχει ξεκαθαριστεί πλήρως η εικόνα για το υποτιθέμενο ειδύλλιο τους: ο Ράλλης, ήταν ενδεχομένως πολύ ερωτευμένος με την Ελένη Παπαδάκη, αλλά εκείνη δεν ανταποκρίθηκεποτέστα αισθήματά του.
Η φιλία όμως, και ο θαυμασμός του για την Παπαδάκη, επέτρεπαν στην ηθοποιό να ζητά χάρες από τον Ράλλη, και να σώζει κυριολεκτικά από τον θάνατο είτε έλληνες πατριώτες, είτε κομμουνιστές αντάρτες, είτε εβραίους καταζητούμενους.
Αντί όμως αυτά να την κάνουν στα μάτια των συμπατριωτών της πατριώτισσα και αποδεκτή για τον εθνικό ρόλο της, η αριστερή προπαγάνδα προτιμούσε να την παρουσιάζει ως δωσίλογο, ως προδότρια της χώρας της [..] Χρόνια πάντως μετά, ο τότε ηγέτης της αριστεράς Νίκος Ζαχαριάδης, σχεδόν θα ζητήσει συγνώμη, δηλώνοντας ότι η δολοφονία της Ελένης Παπαδάκη ήταν μια… «ανοησία».
Δυστυχώς όμως, από την περίοδο της Κατοχής, η Παπαδάκη θα κατηγορηθεί για οριζόντιο δωσιλογισμό, (κατηγορία που συναντάται στις κατακτημένες χώρες της Ευρώπης κατά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο) δηλαδή σχέσεις με Γερμανούς αξιωματικούς αλλά και για σχέση με τον δωσίλογο πρωθυπουργό Ιωάννη Ράλλη, κατηγορία που υιοθετήθηκε και από κάποιες δεξιές εφημερίδες όπως το Ελληνικό Αίμα. (Ελληνικόν Αίμα ονομαζόταν αντιστασιακή οργάνωση στην Αθήνα, στη διάρκεια της κατοχής, (1941 – 1944). Η οργάνωση εξέδιδε με τον ίδιο τίτλο αντιστασιακό έντυπο το οποίο συνέχισε να εκδίδεται ως πρωινή πολιτική ημερήσια εφημερίδα).
Η απελευθέρωση της Ελλάδας από τον γερμανικό, ιταλικό και βουλγαρικό ζυγό, βρήκε, στα πρόθυρα του χειμώνα του 1944, τους ηθοποιούς του Εθνικού Θεάτρου, όπως και όλο τον ελληνισμό, χωρισμένο σε δεξιούς και αριστερούς. Τότε γείτονας πρόδιδε γείτονα, φίλος κατέδιδε φίλο, και οι αριστεροί ηθοποιοί τους δεξιούς. Ή, και αντίστροφα.
Τον Νοέμβρη του 1944 τα μέλη του Σωματείου των Ηθοποιών εκλέγουν τη δεξιά παράταξη: Δημήτρης Χόρν, Άννα Καλουτά, Νίκος Δενδραμής, Ρένα Βλαχοπούλου, Ορέστης Μακρής, Βασίλης Αυλωνίτης, Σπύρος Μουσούρης, κ.α. Στον αντίποδα, βέβαια, οι αριστεροί: Αιμίλιος Βεάκης, Μάνος Κατράκης, Τίτος Βανδής, Δήμος Σταρένιος, Δημήτρης Μυράτ, Αλέξης Δαμιανός, Ζώρζ Σαρρή, Νίκος Τζόγιας, κ.α. Όμως, κατ’ απαίτηση μερίδων του σωματείου, αρχίζουν οι διαγραφές ηθοποιών από τον σύλλογο.
Στις 23 Νοεμβρίου δημοσιεύεται μια λίστα με τίτλο «Οι προδόται ηθοποιοί» και όσοι θεωρούνται «προδόται», δικάζονται συνοπτικά για να αποβληθούν… Έτσι η «δίκη» του Σωματείου των Ηθοποιών στο θέατρο Διονύσια στις 24 Νοεμβρίου 1944 αποτέλεσε μία πρόγευση λαϊκού δικαστηρίου.
«Θάνατος στην πουτάνα!», ακουγόταν από πολλά στόματα και η Ελένη Παπαδάκη διαγράφηκε από το Σωματείο.
Σε επιστολή που έστειλε ωστόσο, προς τη συνέλευση, μια και η ίδια δεν παρέστη για να απολογηθεί, διαβάζουμε μεταξύ άλλων:
«Κατά πόσον η όλη στάσις μου κατά το διάστημα της κατοχής υπήρξεν «αντεθνική, αντισυναδελφική, εγωιστική και απρεπής», δύνανται καλλίτερον από εμέ να διαφωτίσουν την Συνέλευσιν πολλοί εκλεκτοί συνάδελφοι, οι οποίοι, ασφαλώς θα παρίστανται εις αυτήν, αλλά και πολλοί επίσης διακεκριμένοι συνάδελφοι μη προς εμέ φιλικά διακείμενοι, θα ευρεθούν έστω και κατʼ ιδίαν σκεπτόμενοι ότι εις πολλάς περιπτώσεις η στάσις μου υπήρξε κάθε άλλο παρά αντισυναδελφική ή εγωιστική…».
Πράγματι, η «πριγκίπισσα της μοναξιάς», όπως την αποκαλούσαν κατά τη διάρκεια της Κατοχής λόγω των διασυνδέσεών της, είχε καταφέρει να σώσει πολύ κόσμο ανεξαρτήτως ιδεολογίας, μεταξύ των οποίων τον γιό του γνωστού βιβλιοπώλη Ελευθερουδάκη και τον γιατρό Γιώργο Μουστρούφα, κατοπινό στέλεχος του Υπουργείου Υγείας της υπό τον Πέτρο Κόκκαλη Κυβέρνησης του Βουνού.
Όμως όλα αυτά είχαν ξεχαστεί τόσο γρήγορα.. Και η λασπολογία, καλά κρατούσε.
Ο «απαγορευμένος» Τύπος της εποχής, όπως η εφημερίδα «Ελληνικό Αίμα» διέδιδαν ευθαρσώς λαϊκιστικά αποκυήματα της φαντασίας τους:
»Ας σημειωθεί ότι ο Ράλλης δώρισε στον γεροντικό του έρωτα, μια ζώνη από πλατίνα, αξίας εκατοντάδων εκατομμυρίων. Έτσι, ενώ ο λαός υποφέρει από την πείνα, ο πρωθυπουργός παριστάνει τον «γενναιόδωρο» εραστή.»
»Διεθόθη […] τις τελευταίες μέρες, ότι ο Γιάννης Ράλλης κατόρθωσε με «δημοκρατικό ειδικό νόμο» να τελέσει τον τέταρτο γάμο του, νυμφευθείς την Ελένη Παπαδάκη».
Όλα αυτά προκαλούσαν, δικαιολογημένα σε κάποιο βαθμό, το λαϊκό αίσθημα.
Μέρες μετά τη δολοφονία της Ελένης Παπαδάκη, οι δήμιοι θα έψαχναν απεγνωσμένα στο σπίτι της, για την…υποτιθέμενη πλατινένια ζώνη που της χάρισε σύμφωνα με τα δημοσιεύματα ο πρωθυπουργός… Αντ’ αυτής, οι πλιατσικολόγοι βολεύτηκαν τελικά, μόνο με μια γούνα.
Οι τελευταίες της ημέρες (Δεκέμβρης 1944)
(Απόσπασμα από το βιβλίο «Ελένη Παπαδάκη» του Πολύβιου Μαρσάν)
Πρωτομηνιά…1 Δεκεμβρίου 1944. Η Ελένη και η Αιμιλία (Καραβία) στέκονται μπροστά στην μπαλκονόπορτα που άνοιγε στη μεγάλη βεράντα στο διαμέρισμα της Ελένης στην οδό Ιακωβίδου, απ’ όπου φαινόταν ο κάμπος ώς την Πάρνηθα και το Αιγάλεω.
Με τα αιώνια μελαγχολικά της μάτια, η Ελένη κοίταζε σιωπηλή προς τα βουνά.
Η Αιμιλία, παρακολουθώντας το βλέμμα της, είπε:
-Σήμερα πρωτομηνιά, σαν τα ψηλά βουνά να ‘ναι η τύχη και η ζωή σου.
-Η ζωή μου; ρώτησε εκείνη και σκύβοντας στην παλάμη του αριστερού χεριού της, ακολούθησε με τον δείκτη του δεξιού, την γραμμή της ζωής της.
-Κοίταξε τι μικρή είναι η ζωή μου! Με όλες τις ευχές που με βάζετε να κάμω κάθε πρωτομηνιά στα ψηλά βουνά και στο καινούριο φεγγάρι, η ζωή για μένα είναι πάντα πικρή! Ευτυχώς που θα τελειώσει γρήγορα…
Και την κοίταξε στα μάτια σαν να ζητούσε παρ’ όλ’αυτά, μια διάψευση από την Αιμιλία.
Δύο εικοσιτετράωρα μετά, την Κυριακή 3 Δεκεμβρίου, άρχισαν στην Πλατεία Συντάγματος τα τραγικά γεγονότα.
Ο Δημήτρης Μυράτ, στο τελευταίο βιβλίο του θυμήθηκε την ημέρα εκείνη:
»Τη μέρα που ξέσπασε το Δεκεμβριανό κίνημα του ’44, ήταν Κυριακή.
Ξεκίνησα ποδαρόδρομο ως τα Πατήσια -είχαμε συνηθίσει στην Κατοχή την έλλειψη συγκοινωνιακών μέσων- να πάω στην παράσταση του ΡΕΞ. Δεν είχαμε μάθει πως το πρωί στο Σύνταγμα είχε χυθεί το πρώτο αίμα.
Φτάνοντας στο θέατρο «Παπαιωάννου» άκουσα κάτι συναδέλφους να μου φωνάζουν «Που πάς, δεν υπάρχουν παραστάσεις!».
Γύρισα πίσω, φυσικά με το ίδιο συγκοινωνιακό μέσο.
Στην οδό Ιακωβίδου όπου μέναμε κι οι δυό, απάντησα την Ελένη έξω απ’ το σπίτι της. Της είπα τα νέα: «Πήγαινε κάπου να κρυφτείς, φοβάμαι μη σε βρει κακό».
Έγινε θηρίο ανήμερο. Πρώτη φορά την είδα έτσι, στα τόσα χρόνια της στενής μας φιλίας: «Είσαι και συ από κείνους που με λένε δωσίλογη!», φώναξε με την κρυστάλλινη φωνή της, που δεν έχανε τη μαγεία της ακόμα κι όταν ήταν οργισμένη.
Δεν τόλμησα να της αντιμιλήσω. Λίγες μέρες πριν, στο Θέατρο Διονύσια της Πλατείας Συντάγματος, είχε οργανωθεί από το Σωματείο των ηθοποιών μια γενική συνέλευση με σκοπό τη δίκη των δωσίλογων ηθοποιών…».
Ατάραχη, απαντούσε σε όποιον την συμβούλευε να φυλαχτεί: «Μα γιατί να φύγω; Τι έχω κάμει; Επείραξα ποτέ κανένα; Επειδή έσωσα ανθρώπινες ζωές στην Κατοχή, είναι ποτέ δυνατόν να έχω τον παραμικρότερο φόβο; Ας με πιάσουν, και να δούμε τι κακό έκαμα. Γιατί να φύγω λοιπόν;».
Όλη η γεμάτη ευθύτητα ζωή της Ελένης, κορυφώθηκε με την τελευταία αυτή στάση της, την εποχή του φόβου και της τρομοκρατίας.
Με ήσυχη τη συνείδηση παρέμεινε στα Πατήσια, ενώ πολύς κόσμος από την ΕΑΜοκρατούμενη ζώνη δραπέτευσε προς το Κολωνάκι.
Πολλοί διερωτήθηκαν αργότερα, πώς και γιατί δεν διέφυγε κι εκείνη, και το θεώρησαν απρονοησία και κακή εκτίμηση της κατάστασης, ενώ για την Ελένη ήταν μια πράξη συνέπειας προς όλη τη ζωή της. Το πόσο διέφερε η Ελένη από τους άλλους, το απέδειξε το γεγονός ότι δεν ζήτησε να διαφύγει ή να κρυφτεί. Σαν την Αντιγόνη..
Η σύλληψη κι η εκτέλεση (21 Δεκεμβρίου 1944)
(Η διήγηση από τον Πολύβιο Μαρσάν)
21 Δεκεμβρίου, ημέρα Πέμπτη
Ο Κώστας Μπιλιράκης, μέλος του ΕΑΜ και φοιτητής Ιατρικής, ανέλαβε το καθήκον να τη συλλάβει.
Έφτασε στο σπίτι του γείτονά της και φίλου Δημήτρη Μυράτ, όπου βρισκόταν η Ελένη μαζί με την παρέα τους.
-Εδώ πολιτοφυλακή του ΕΑΜ! Πού είναι η Ελένη Παπαδάκη; Σας συλλαμβάνω όλους!
Ο Μυράτ που ήταν μέλος του ΕΑΜ του απάντησε: Μην κάνεις έτσι! Εγώ ανήκω στο ΕΑΜ. Θα σε ακολουθήσουμε όλοι…
Όμως η Ελένη βγήκε μπροστά και είπε «Εγώ είμαι η Παπαδάκη, τι θέλετε κύριε;».
Την οδήγησε στην Πολιτοφυλακή. Από πίσω τους ακολούθησε ο σκύλος της Ελένης, ο Μπόντζο, που βλέποντας από το σπίτι της να φεύγει από του Μυράτ με τον Εαμίτη, έφτασε μαζί τους ως το κτίριο. Αυτή στο δρόμο έπαιζε μαζί του και τον χάιδευε.
Εν τω μεταξύ στο σπίτι της, η πολιτοφυλακή τα έκανε όλα γης Μαδιάμ, αναζητώντας ενοχοποιητικά στοιχεία.
Γύρω στις εφτάμιση με οκτώ το βράδυ, παρουσιάστηκε στα γραφεία της Πολιτοφυλακής ξανά ο Μπιλιράκης.
Δεν είχε κατορθώσει να βρει στοιχεία ενοχοποιητικά για να στηρίξει κατηγορίες εναντίον της. Ούτε όπλα βρέθηκαν, ούτε δώρα αξίας από τον Ράλλη, και τα μόνα τεκμήρια της προδοσίας της Ελένης Παπαδάκη στην πατρίδα της, ήταν κάποιες κίτρινες φυλλάδες του ανεπίσημου Τύπου, που μιλούσαν για τους φανταστικούς γάμους της με τον Ράλλη!
Η Ελένη Παπαδάκη ήταν απλώς θύμα καταγγελιών μιας ομάδας αριστερών ηθοποιών.
Στο κελί μαζί της βρισκόταν άλλη μια γυναίκα, η Νιόβη Χαριτάκη, ένα κορίτσι γύρω στα 20 και εφτά μηνών έγκυος. Την είχαν συλλάβει στις 18 Δεκεμβρίου μαζί με την αδελφή της, Μαρίκα, με την κατηγορία ότι ο πατέρας τους ήταν διευθυντής της Ούλεν…
Τα μεσάνυχτα η Ελένη πέρασε από ανάκριση και τα χαράματα, μαζί με τις άλλες δυο γυναίκες, επιβιβάστηκε σε μια μαύρη Φορντ, οδηγούμενη στον τόπο εκτέλεσης.
Ο Βλάσσης Μακαρώνας ήταν ο ωμός εκτελεστής της Ελένης Παπαδάκη.
Πριν γίνει ο δήμιος της Ελένης και πολλών άλλων, ήταν ένας μπακάλης από τους Ποδαράδες.
Επόπτης ήταν ο γνωστός Καπετάν Ορέστης, πολιτοφύλακας της ΟΠΛΑ, που αφού έπαιρνε από τους μελλοθάνατους ό,τι χρυσό φορούσαν επάνω τους, τούς έστελνε στο απόσπασμα.
Ο καπετάν Ορέστης την καταδικάζει σε θάνατο με τσεκούρι και την παραδίδει στον σκληροτράχηλο Βλάση Μακαρώνα. «Τη διέταξαν να γδυθεί, ενώ εκείνη είχε αντιληφθεί ότι πλησιάζει το τέλος της και είχε τρομάξει πολύ. Έτρεμε από το κρύο και τον φόβο και κλαίγοντας τους παρακαλούσε. Έβγαλε τη γούνα της την οποία παρέλαβε ο Ορέστης και, όταν τη διέταξε να βγάλει και τα υπόλοιπά της ρούχα, αναλύθηκε σε δυνατές κραυγές απελπισίας και σε γόους. Όρμησαν τότε σαν αφιονισμένοι πάνω της και μέσα σε έναν καταιγισμό από προπηλακισμούς την έσυραν κοντά σε ανοιγμένο λάκκο και εκεί την έγδυσαν με τη βία».
Όμως, ποιός ξέρει τι συντελέστηκε εκείνη τη στιγμή μέσα στην ψυχή του δήμιου; Ενοχές; Αναλαμπή ανθρωπιάς; Οίκτος για την άδικη καταδίκη της; Τον συγκίνησε η γυναικεία αδυναμία, η ομορφιά ή οι θρήνοι της;
«Ο Βλάσης Μακαρώνας ξαφνικά δείλιασε, τον πείραξαν και οι κραυγές της και τελικά καθίζοντάς την χάμω τράβηξε το περίστροφό του και της φύτεψε μια-δυο σφαίρες στον αυχένα (…) Λίγο αργότερα, στη δίκη του, ο Μακαρώνας δήλωσε ότι ο Ορέστης τον κατηγόρησε πως έκανε σαμποτάζ που δεν τη σκότωσε με το τσεκούρι αλλά με το περίστροφο».
Για δύο μήνες η Ελένη έμενε αγνοούμενη. Κανείς δεν γνώριζε τι απέγινε και η απελπισία συγγενών και φίλων άγγιζε το ζενίθ.
Κανείς δεν τους ενημέρωσε για την εκτέλεση.
Στις 26 Ιανουαρίου του Ιανουαρίου 1945, ο προιστάμενος του Β’ Νεκροταφείου στα Πατήσια, ειδοποίησε τον Σαμ Μπράντενμπουργκ, ότι κατά την εκταφή πτωμάτων που είχε αρχίσει στον περίβολο των Διυλιστηρίων της Ούλεν, κάτι τον ενδιέφερε.
Ο Σαμ οδηγούμενος από τον Γελαδάκη, πιστοποίησε αυτή του την ανακάλυψη: Σωστό ράκος αναγνώρισε την Ελένη Παπαδάκη που ήταν σε κοινό όρυγμα με τρις-τέσσερις άλλους.
Σε μια κατηφόρα φυτεμένη με πεύκα ήταν ο λάκκος που βρέθηκε η Ελένη. Με μια κομπιναιζόν ανασηκωμένη γύρω από τον θώρακα, με τις ζαρτιέρες ζωσμένη στη μέση, η Ελένη αναγνωρίστηκε αμέσως.
Μία σφαίρα στον αυχένα με διέξοδο στην αριστερή μετωπική χώρα, είχε δώσει τέλος στο μαρτύριο της…
Από την κηδεία της Ελ. Παπαδάκη
Αμέσως μετά, το ΚΚΕ, η παράταξη που έφερε την ευθύνη του θανάτου της, έδειξε μεταμέλεια, αναγνωρίζοντας το λάθος της, όπως το ονόμασε, και τιμωρώντας με θάνατο τους τρεις που έκρινε συνυπεύθυνους του φυσικού εκτελεστού της: ». Γιατί το Κόμμα μας έχει το θάρρος να διακηρύξει ότι τέτοιες περιπτώσεις, όπως του Κορώνη είτε της ηθοποιού Παπαδάκη, δεν μπορούν να βρουν δικαίωση, και πρέπει να καταδικαστούν ανοικτά..» έγραψε τότε ο »Ριζοσπάστης»…
Μερικές μέρες μετά την εκτέλεση ο Καπετάνιος του Α’ ΣΣ του ΕΛΑΣ Σπύρος Κωτσάκης (Νέστορας) έδώσε εντολή στον ΕΛΑΣίτη λοχαγό και διαμερισματάρχη Νίκο Ανδρικίδη για την σύλληψη της ομάδας του Ορέστη.
Οι υπαίτιοι της εκτέλεσης της Παπαδάκη αφού συνελήφθησαν παραδέχθηκαν ενώπιον λαϊκού δικαστηρίου του ΕΑΜ την ενοχή τους και πως ενήργησαν κατ’ εντολή των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών, κάτι που ποτέ δεν αποδείχτηκε. Οι υπαίτιοι της δολοφονίας με πρώτο τον Καπετάν Ορέστη της Εθνικής Πολιτοφυλακής καταδικάστηκαν σε θάνατο και εκτελέστηκαν δημόσια από το ΕΑΜ στην πλατεία Κολιάτσου.
Το 1945 ο Νίκος Ανδρικίδης παραπέμφθηκε σε κακουργιοδικείο κατηγορούμενος για την εκτέλεση των εκτελεστών της Παπαδάκη και καταδικάστηκε σε ισόβια. Έμεινε στη φυλακή 28 χρόνια. Απολύθηκε τον Ιανουάριο 1964. Στις 31 Οκτωβρίου 1986 του δόθηκε σύνταξη 9.600 δραχμών «ως παθών αγωνιστής της Εθνικής Αντίστασης»! Πέθανε το 2002.
Ο φυσικός αυτουργός της εκτέλεσης Βλάσης Μακαρωνάς συνελήφθηκε από τις αρχές και εκτελέστηκε το 1948.
Ελένη Παπαδάκη: «Η δουλειά μου αγαπάει τις φήμες, στις μέρες μας η φήμη αρκεί, κανείς δε θα ρωτήσει, κανείς δε θα μάθει πραγματικά».
Υστεροφημία
Όπως προαναφέρθηκε την Παρασκευή, 26 Ιανουαρίου 1945, ανακαλύφθηκε η σωρός της Ελένης Παπαδάκη στα διυλιστήρια της ΟΥΛΕΝ. Την βρήκαν με την έκφραση της φρίκης στη μορφή της. Και όπως έγραφε στις 29 Ιανουαρίου στα «Αθηναϊκά Νέα» ο Παύλος Παλαιολόγος, «αυτή την έκφραση δεν της την επέβαλε ένας συγγραφέας. Της την είχε φέρει η ίδια η ζωή. Η τελευταία μάσκα της τραγωδού. Μια σφαίρα στο κεφάλι την έριξε νεκρή…». Ο θάνατος της θρηνήθηκε ως εθνική απώλεια. Δύο μέρες μετά έγινε με μεγαλοπρέπεια η κηδεία της.
Ο γενικός γραμματέας του ΚΚΕ, Νίκος Ζαχαριάδης αναγνώρισε ως υπέρβαση την εκτέλεση της Παπαδάκη και την καταδίκασε, ενώ για τη Ελληνική αλλά και την Βρετανική κοινή γνώμη η εκτέλεση έπαιξε σημαντικό ρόλο στη μεταστροφή της εναντίον του ΕΑΜ
Τι μας έμεινε όμως από την ίδια την Παπαδάκη; Μόνο λίγες σύντομες ηχογραφήσεις μιας φωνής εξαιρετικά ερατεινής και φωτογραφίες «ψευδοαπεικόνισης» μιας εντυπωσιακής γυναίκας με έλλειψη φωτογένειας όπως λέγεται, μα με παρουσία εμβληματική στο νεοελληνικό θέατρο που δεν την έχει τιμήσει ούτε σε μια του Σκηνή ή σ’ ένα Φεστιβάλ του.
Αντικείμενο θαυμασμού, λατρείας, αλλά και φθόνου, η μεγάλη ηθοποιός, που έχασε άδικα τη ζωή της στα 36 χρόνια της, στην ακμή της καριέρας της, κηδεύτηκε με πρωτοφανείς εκδηλώσεις βαθύτατου πένθους του καλλιτεχνικού κόσμου και του κοινού, το πρωί της Κυριακής, 28 Ιανουαρίου, από το ναό του Αγίου Γεωργίου Καρύτση.
Αποχαιρετώντας την, ο σκηνοθέτης Αλέξης Σολομός τελείωσε λέγοντας:
«Χρειάζεται να φανούμε μεγάλοι, να φανούμε τέλειοι, για να μπορέσουμε να ονομαστούμε, χωρίς τύψεις, συνάδελφοι της Ελένης Παπαδάκη. Σε χαιρετούμε Ελένη…
Κοιμήσου ειρηνικά, αγαπημένη φίλη… Μια λέξη ακόμα: «Συγχώρεσε μας!»».
Ο Γιώργος Θεοτοκάς γράφει στο ημερολόγιό του:
28 Ιανουαρίου 1945
«Σήμερα η κηδεία της Ελένης Παπαδάκης στον Άι-Γιώργη τον Καρύτση. Ασφυχτική κοσμοσυρροή και μεγάλη έξαψη. Κραυγές μίσους: «Θάνατος στους δολοφόνους! Εκδίκηση! Κατάρα! Όχι αμνηστεία!» Σαν τελείωσε η τελετή, το πλήθος αξίωσε να γίνει ή μεταφορά του φέρετρου με τα πόδια. Το σήκωσαν οι ηθοποιοί και αρκετός κόσμος ακολούθησε ως το Α’ Νεκροταφείο».
Το φέρετρό στο δρόμο για την ταφή σήκωναν η Μελίνα Μερκούρη, η Άννα Καλουτά, ενώ πλήθος συναδέλφων και φίλων την αποχαιρέτησε με θλίψη και οργή για το θάνατό της.
Η μεγάλη ηθοποιός αναπαύεται στο Α’ Νεκροταφείο Αθηνών και ο τάφος της φέρει ένα εξαιρετικό επίγραμμα του ΕΑΜίτη εκείνη την εποχή Αγγελου Σικελιανού. Ένα επίγραμμα που την τοποθετεί ισαδελφή στις μεγάλες ηρωίδες της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας, είδος που τόσο υπηρέτησε και που τόσες θεμελιακές στιγμές υποκριτικής του κλάπηκαν απ’ όλους κι όλες μας με τον πρόωρο θάνατο της.:
Μνήσθητι Κύριε: Για την ώρα που η λεπίδα του φονιά άστραψε
κι΄ όλος ο θεός της Τραγωδίας εφάνει.
Μνήσθητι Κύριε: για την ώρα που άξαφνα, κι οι εννιά αδελφές εσκύψαν
Η Μαρία Κάλλας υπήρξε η σημαντικότερη μορφή στον χώρο της παγκόσμιας όπερας. Η εμβληματική της φωνή και παρουσία παραμένει έως και σήμερα σημείο αναφοράς για καλλιτέχνες αλλά και λάτρεις της όπερας. Οι εξαιρετικές μελοδραματικές της ικανότητες, η μουσικότητα αλλά και η εκπληκτική έκταση της φωνής της που κάλυπτε τρεις οκτάβες, την έφεραν στην κορυφή. H Μαρία Αννα Καικιλία Σοφία Καλογεροπούλου γεννήθηκε στις 2 Δεκεμβρίου του 1923 στη Ν. Υόρκη. Η καταγωγή των γονιών της, Γιώργου Καλογερόπουλου και η Ευαγγελίας Δημητριάδου, ήταν από τον Μελιγαλά Μεσσηνίας και από τη Στυλίδα αντίστοιχα. Εγκαταστάθηκαν αρχικά στην Astoria και αργότερα στο Manhattan όπου ο πατέρας της άνοιξε φαρμακείο και άλλαξε το όνομά του αρχικά σε «Kalos» και αργότερα σε «Callas».
Από νωρίς εκδηλώνει το μεγάλο ταλέντο της στη μουσική και το 1931 ξεκινά μαθήματα πιάνου και σολφέζ. Την πρώτη της επαφή με τη μουσική την αποδεικνύει μια μαγνητοταινία από το 1935, στην οποία η Κάλλας, μόλις 12 ετών, με το ψευδώνυμο Νίνα Φορέστι μιλάει και κατόπιν τραγουδάει την άρια «un bel di vedremo» από τη Μαντάμ Μπάτερφλάϊ. Ο γάμος των γονιών της τελικά έληξε το 1937, όταν η Ευαγγελία αποφάσισε να πάρει τις 2 κόρες της και να γυρίσει στην Ελλάδα. Η Μαρία γίνεται δεκτή δωρεάν από το Εθνικό Ωδείο και φοιτά στην τάξη της Μαρίας Τριβέλλα. Οι σχέσεις της με την μητέρα της δεν ήταν ποτέ καλές, καθώς η μητέρα έδειχνε αδυναμία στην αδερφή της Μαρίας. Σύμφωνα με την ίδια, η μητέρα της την υποχρέωνε να τραγουδάει για τους Γερμανούς κατακτητές προκειμένου να στηρίζει οικονομικά την οικογένεια τη δύσκολη περίοδο του πολέμου, όπως εκμυστηρεύτηκε στη mezzo-soprano και στενή της φίλη Giulietta Simionato. Η Μαρία Κάλλας ποτέ δεν συγχώρησε τη μητέρα της γι» αυτό. Στις 27 Νοεμβρίου 1940 γίνεται η πρώτη της επαγγελματική εμφάνιση με τη Λυρική Σκηνή. Ενσαρκώνει τη Βεατρίκη στο «Boccaccio» του Suppe. Μέχρι το 1945 συνεργάζεται με τη Λυρική Σκηνή και τραγουδά Tosca, Cavalleria, τη Σμαράγδα στον «Πρωτομάστορα» του Μ.Καλομοίρη, τη Μάρθα στο «Tiefland» του d» Albert και τη Leonora στο «Fidelio». Στις 3 Αυγούστου 1947 κάνει την πρώτη εντυπωσιακή της εμφάνιση στην Αρένα της Βερόνα με την «La Gioconda» του Ponchielli. Τον ίδιο χρόνο ερμηνεύει την Ιζόλδη στη Βενετία. Ο ένας θρίαμβος διαδέχεται τον άλλο. Το 1949 εμφανίζεται στο Buenos Aires με τη Norma στο Theatro Collon. Το 1950 στο Μεξικό γίνεται Leonora στο «Il Trovatore», Fiorila στο «Il Turco in Italia» στη Ρώμη, Traviata στο Communale της Φλωρεντίας. Στο Communale της Φλωρεντίας ερμηνεύει την Ελένη στο «I Vespri Siciliani» και την Ευρυδίκη στο «Ορφέας και Ευρυδίκη».
Στην αρχή της καριέρας της, η Μαρία Κάλλας ήταν εύσωμη, μέχρι που το 1953 αποφασίζει να χάσει βάρος, το οποίο, όπως έλεγε η ίδια, την περιόριζε στη σκηνή και τη ζωή της. ‘Εχασε συνολικά 36 κιλά και έθεσε ως στόχο της να παραμείνει αδύνατη. Για έξι χρόνια (1954-1960) κυριαρχεί στη Σκάλα του Μιλάνο. Η παράσταση της «Traviata» το 1955 σε σκηνοθεσία Λουκίνο Βισκόντι ήταν ένας θρίαμβος. Το 1957 επιστρέφει στην Αθήνα και εμφανίζεται στο Φεστιβάλ Αθηνών. Το 1960 τραγουδάει στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου Νόρμα και Μήδεια σε σκηνοθεσία Αλέξη Μινωτή. Στις 5 Ιουλίου 1965 εμφανίζεται για τελευταία φορά σε παράσταση όπερας. Είναι στο Covent Garden του Λονδίνου με την «Tosca» σε σκηνοθεσία Φράνκο Τζεφιρέλι. Το 1970 γυρίζει σε ταινία τη «Μήδεια» σε σκηνοθεσία Παζολίνι. Στις 8 Δεκεμβρίου 1973 είναι η τελευταία της δημόσια εμφάνιση όπου τραγούδησε άριες στην όπερα του Παρισίου, το κοινό μάλιστα την κάλεσε στη σκηνή 10 φορές.
Η προσωπική της ζωή ήταν πάντα στο επίκεντρο. Η εμμονή της με τη δίαιτα και κυρίως ο έρωτας της για τον Αριστοτέλη Ωνάση, αποτελούσαν το βασικό θέμα εφημερίδων και περιοδικών. Ο γάμος της με τον κατά πολλά χρόνια μεγαλύτερό της βιομήχανο Giovanni Battista Meneghini το 1949 αλλά όποιος άνδρας πέρασε από τη ζωή της, βρισκόταν στα πρωτοσέλιδα.
Πεθαίνει από καρδιακή προσβολή στις 16 Σεπτεμβρίου 1977 στο διαμέρισμά της στο Παρίσι, 2 μόλις χρόνια μετά τον θάνατο του άνδρα που σημάδεψε την ζωή της του Αριστοτέλη Ωνάση. Το σώμα της αποτεφρώθηκε και στις 3 Iουνίου του 1979 η στάχτη της σκορπίστηκε στο Aιγαίο, όπως επιθυμούσε.
1961 η Μαρία Κάλλας στην ιστορική παράσταση της Μήδειας στην Επίδαυρο
Λίγα πλάσματα πλησιάζουν τον φοίνικα σε ομορφιά και χάρη. Τα πλούσια φτερά του, είτε στα χρώματα του ουράνιου τόξου, είτε έντονα κόκκινα και πορτοκαλιά, τον κάνουν να ξεχωρίζει ανάμεσα σ’ όλα τα άλλα πτηνά. Η άλως γύρω απ’ το κεφάλι του, επτάκτινη σαν τον ήλιο, τον στέφει δίκαια βασιλέα των ουρανών. Κι όμως, είναι μάλλον η ικανότητα του ν’ αναγεννιέται μέσα απ’ την ίδια του την τέφρα ή μέσα απ’ το αποσυντιθέμενο κορμί του, που καθιστά τον φοίνικα αθάνατο στον παγκόσμιο νου και τη μυθολογία.
Περί ονόματος λόγος
Από την Ελληνική μυθολογία, στην Αρχαία Αίγυπτο, σε Χριστιανικά χειρόγραφα, ακόμη και σε σύγχρονες μυθολογικές καταγραφές, παραμύθια και μελέτες, δεν έχει προσδιοριστεί με ακρίβεια η προέλευση του ονόματος του Φοίνικα. Εξίσου ασαφής παραμένει η σύνδεση του με την Φοινίκη, την φοίνον, αλλά και τους φοίνικες, τα δέντρα. Μέχρι σήμερα, μονάχα υποθέσεις μπορούμε να κάνουμε σχετικά με τα μυστήρια που περιβάλλουν το όνομα του αθάνατου πτηνού.
Τι ήταν άραγε πρώτα, ο Φοίνικας ή η Φοινίκη; Ο Οβίδιος γράφει στις Μεταμορφώσεις του, ότι ο Φοίνικας έλαβε το όνομα του από τους Ασσύριους, οι οποίοι συχνά ταυτίζονταν από τους Δυτικούς με τους Φοίνικες. Αντίθετα, ο Λoύκιος Λακτάντιος, συγγραφέας της πρωτοχριστιανικής περιόδου, ισχυρίζεται ότι ήταν ο Φοίνικας, ο οποίος ταξιδεύει στη Συρία για να πεθάνει, που χάρισε στην περιοχή το όνομα της.
Και πάλι, τι ήταν πρώτα, ο Φοίνικας ή ο φοίνικας; Μοναδικό στοιχείο στην καταγραφή του Λακτάντιου για τον Φοίνικα, το οποίο δεν απαντάται σε καμία προγενέστερη εκδοχή του μύθου, είναι η συσχέτιση του Φοίνικα με τους φοίνικες. Σύμφωνα με τον Λακτάντιο, κάθε φορά που επισκέπτεται ο Φοίνικας τη Συρία για να πεθάνει και να αναγεννηθεί, το πράττει τούτο αφού χτίσει τη φωλιά του στην κορυφή ενός ψηλού τροπικού δέντρου της οικογένειας των Αρεκωδών, το οποίο έκτοτε ονομάστηκε φοίνικας. Αντίθετα, ο Ισίδωρος της Σεβίλλης, λόγιος και Πατέρας της Εκκλησίας που έζησε στο μεταίχμιο του 6ου και του 7ου αιώνα μ. Χ., υποστήριξε την άποψη του Λακτάντιου ότι το δέντρο φοίνικας έλαβε το όνομά του από το αθάνατο πτηνό, χρησιμοποιώντας ωστόσο μια διαφορετική, και κατάτι λιγότερο μυθολογική, προσέγγιση: ήταν ο μεγάλος μέσος όρος ζωής του φοίνικα, που οδήγησε στον παραλληλισμό του με το αθάνατο πτηνό, λαμβάνοντας τιμητικά το όνομά του. Όποια εκδοχή κι αν επιλέξουμε, αξίζει να σημειωθεί πως στα ελληνικά, σε αντίθεση με άλλες γλώσσες, δεν υπάρχει καμία άλλη ονομασία για δέντρα τέτοιου είδους πέρα από φοίνικας.
Τέλος, τι ήταν πρώτα, ο Φοίνικας ή το φοίνον; Σύμφωνα με τον Ισίδωρο της Σεβίλλης, ο φοίνικας έλαβε το όνομά του χάρη στα μωβ-κόκκινα φτερά του. Όπως μωβ-κόκκινη, στο χρώμα του αίματος, ήταν και η μοναδική χρωστική ουσία που εισήγαγαν οι Αρχαίοι Έλληνες από τη Φοινίκη, η οποία ονομαζόταν φοίνον. Μήπως, λοιπόν, ήταν το χρώμα τούτο που χάρισε στο Φοίνικα το όνομα του κι όχι το αντίθετο;
Ο Φοίνιξ στην Αρχαία Ελλάδα και Ρώμη
Πυρήνας του μύθου του Φοίνικα, αποτελεί ο επαναλαμβανόμενος κύκλος ζωής του. Το αθάνατο πτηνό γεννιέται, ζει για πολλά χρόνια κι όταν πια φτάσει σε μεγάλο γήρας, πάντοτε σε συγκεκριμένο αριθμό ετών, αυταναφλέγεται για ν’ αναγεννηθεί και πάλι απ’ την τέφρα του. Γι’ αυτό, μεγαλύτερη ευχαρίστηση και πάθος του λέγεται πως αποτελεί ο θάνατος, αφού μέσω αυτού αναγεννιέται και πάλι. Πάντοτε, λίγο πριν πεθάνει, ο Φοίνικας εμφανίζεται στον κόσμο των ανθρώπων κι η άφιξη του αυτή προμηνύει σημαντικά γεγονότα και συμβάντα. Οι άνθρωποι σπεύδουν να την απεικονίσουν στην πέτρα και το χαρτί, σημειώνοντας τη μέρα η οποία σηματοδοτεί την έναρξη μιας νέας εποχής.
Πρώτη καταγεγραμμένη αναφορά για τον Φοίνικα και τη μακροζωία του είναι αυτή του Αρχαίου Έλληνα ποιητή Ησιόδου (8ος αι. π.Χ). Όπως καταγράφει τα λεγόμενα του ο Πλούταρχος, εννιά ανθρώπινες ζωές ζει η κορώνη, το ελάφι τέσσερις ζωές της κορώνης, στη ζωή του κόρακα γερνάνε τρία ελάφια, κι εννιά κόρακες θάβει ο Φοίνικας. Μονάχα οι Νύμφες, οι κόρες του Δία με τις πλούσιες κόμες ζουν παραπάνω απ’ το πορφυρό πτηνό.
Ύστερα απ’ τον Ησίοδο, ήταν ο Ηρόδοτος ο Αλικαρνασσεύς που καταπιάστηκε με το Φοίνικα και τον αθάνατο μύθο του. Ο Ηρόδοτος έγραψε στις Ιστορίαι του, πως υπάρχει κι ένα ακόμη ιερό πουλί που ονομάζεται Φοίνικας. Ο ίδιος ποτέ δεν το είδε ζωντανό, μονάχα το είδε ζωγραφισμένο κι άκουσε γι’ αυτό απ’ τους Αιγύπτιους της Ηλιούπολης, τους οποίους το πορφυρό πτηνό φαίνεται να επισκέπτεται κάθε πέντε αιώνες. Λένε πως έρχεται τακτικά όταν ο πατέρας του πεθαίνει, κι αν η μορφή του μοιάζει στην απεικόνιση του μερικά από τα φτερά του είναι χρυσά κι άλλα κόκκινα, ενώ είναι μεγάλος σα γεράκι. Αν κανείς πιστέψει τις διηγήσεις των Αιγυπτίων, πράγμα που ο Ηρόδοτος δηλώνει πως δυσκολεύεται να κάνει, το βασιλικό πουλί, ο Φοίνικας, φαίνεται να ξεκινάει το ταξίδι του απ’ την Αραβία, μεταφέροντας το νεκρό πατέρα του, μέσα σ’ ένα αυγό σμιλεμένο από σμύρνα, στο ναό του Ήλιου για να τον θάψει.
Μια απ’ τις πιο γνωστές λογοτεχνικές καταγραφές για τον Φοίνικα, πραγματοποιείται στο δέκατο-πέμπτο βιβλίο των Μεταμορφώσεων του Οβίδιου (1ος αι. π.Χ). Σύμφωνα με τον Οβίδιο, στη χώρα των Ασσύριων ζούσε ένα πουλί που μπορούσε ν’ αναπαράγει και να αναζωογονήσει τον εαυτό του, το οποίο ονόμαζαν Φοίνικας. Το πουλί τούτο δεν τρέφεται με σπόρους και βότανα, αλλά με μικρές σταγόνες λιβανιού και τους χυμούς του κάρδαμου. Μόλις ο Φοίνικας συμπληρώσει πέντε αιώνες ζωής, χτίζει μια φωλιά ανάμεσα στις φυλλωσιές ενός φοίνικα, χρησιμοποιώντας φλοιό κασσίας, άνθη απ’ το φυτό Άδοξα η Μοσχοτελλίνη, κανέλα και σμύρνα. Ξαπλωμένος σε τούτη τη φωλιά, και περιτριγυρισμένος από αυτές τις όμορφες μυρωδιές, ο Φοίνικας απαρνιέται τη ζωή. Μέσα απ’ το κορμί του ετοιμοθάνατου Φοίνικα, ένας νέος μικρός Φοίνικας γεννιέται, προορισμένος να ζήσει άλλα τόσα χρόνια. Καθώς ο νεογέννητος Φοίνικας γίνεται αρκετά δυνατός, κουβαλά τη νεκρική φωλιά του και τις στάχτες του προκατόχου του στο ναό του Υπερίωνα.
Άλλη μία, εξίσου γνωστή αναφορά στον πανέμορφο Φοίνικα, αποτελεί το λατινικό ποίημα The Phoenix (De Ave Phoenice, 3ος-4ος αι. μ.Χ.) το οποίο αποδίδεται στον προαναφερθέντα Λoύκιο Λακτάντιο. Σύμφωνα με το ποίημα αυτό, κάπου μακριά στην Ανατολή, υπάρχει μια απέραντη πεδιάδα όπου η μέρα αναδύεται απ’ το εαρινό άρμα του Ήλιου. Σ’ αυτή την κατάφυτη πεδιάδα του Ήλιου, η οποία παραμένει αιώνια ανέγγιχτη απ’ τη φωτιά, τις εποχές και το πέρασμα του χρόνου, κατοικεί ένα μονάχα πουλί, ο Φοίνικας. Έχοντας την ικανότητα ν’ αναγεννιέται απ’ τον ίδιο του το θάνατο, ο Φοίνικας θεωρείται ιερό πουλί και λατρεμένος υπηρέτης του Φοίβου Απόλλωνα. Κάθε μέρα υποδέχεται το πρώτο πρωινό φως με ιερό τραγούδι, τη μελωδία του οποίου κανείς, ούτε άνθρωπος ούτε θεός, δε μπορεί να μιμηθεί. Κι όταν πια γίνεται χιλίων χρόνων, και το κορμί του αποτελεί βαρίδι στο πανέμορφο πουλί, τότε μονάχα εγκαταλείπει το άλσος του Ήλιου και πετάει στη Συρία, την οποία η ίδια η Αφροδίτη έχει ονομάσει Φοινίκη. Διασχίζοντας αδιάβατες ερήμους, αναζητά ένα απομακρυσμένο δάσος σ’ ένα λαγκάδι. Εκεί διαλέγει ένα ψηλό δέντρο, έναν φοίνικα, η κορυφή του οποίου απλώνεται ως τα ουράνια, προστατεύοντας το από κακόβουλα πλάσματα του εδάφους αλλά και τ’ ουρανού. Αμέσως ξεκινάει το χτίσιμο της στερνής φωλιάς του, συλλέγοντας κατόπιν μυρωδικά, άνθη κι αρώματα της Αραβίας. Έτοιμος πια για τον τελετουργικό του θάνατο, παραδίδεται στην αυξανόμενη θερμότητα του κορμιού του, και πιάνει φωτιά που τον αναλώνει σε στάχτες. Απ’ αυτές τις στάχτες σύντομα ξεπροβάλει ένας γαλακτερός σκώληκας, ο οποίος ξάφνου αρχίζει να διογκώνεται, λαμβάνοντας το μέγεθος και το σχήμα ενός στρόγγυλου αυγού. Από τούτο το αυγό ξεπροβάλει ο αναγεννημένος Φοίνικας. Πίνοντας ουράνιο νέκταρ, το αθάνατο πτηνό μεγαλώνει ώσπου αγγίζει την πρώτη νιότη. Τότε μονάχα πετάει πίσω στην πατρίδα του. Πρώτα, όμως, προσφέρει στον ήλιο τ’ αποκαΐδια του προηγούμενου κορμιού του, σαν ένδειξη ευχαριστίας για την ευλογία αυτή του θανάτου του.
Τα πολλά πρόσωπα του Φοίνικα
Benu (Αιγυπτιακή Μυθολογία)
Στην Αιγυπτιακή Μυθολογία, το πτηνό Benu κατείχε ιδιαίτερα σημαντική θέση. Πετώντας πάνω απ’ τα φουσκωμένα νερά στην πλημμυρίδα του Νείλου και φωλιάζοντας στις ψηλότερες δεντροκορφές, λέγεται πως φάνταζε ίδιο με τον ανατέλλοντα ήλιο. Γι’ αυτό οι Αιγύπτιοι πίστευαν πως ο Benu ήταν η ψυχή του Ρα, του Θεού του Ήλιου. Στην Ηλιούπολη της Αιγύπτου μάλιστα, λατρευόταν σαν ιερό πουλί. Πλέον ο Benu ταυτίζεται με τον Φοίνικα ως ένα και το αυτό αθάνατο πτηνό. Άλλωστε, όπως έχει ήδη αναφερθεί παραπάνω, ο Ηρόδοτος κατέγραψε τους θρύλους που άκουσε στην Ηλιούπολη για το πρώτο, ονοματίζοντας το όμως ως το δεύτερο, σφραγίζοντας δια παντός τη σχέση τους και μαρτυρώντας πως η έμπνευση πίσω από τον κλασσικό μύθο του Φοίνικα βρίσκεται στον Αιγύπτιο Benu.
Σύμφωνα με την Αιγυπτιακή μυθολογία, ο Benu είναι το αρχαιότερο πουλί εν ζωή. Όταν η Πρώτη Γη (Benben) αναδύθηκε απ’ τα σκοτεινά νερά του χάους, ήταν η μαγευτική λαλιά του Benu που καθόρισε την πορεία της δημιουργίας. Με βάση, αντίθετα, το μύθο της Ηλιούπολης, το Benu δημιούργησε τον εαυτό του από μια φωτιά που άναψε στο ιερό δέντρο “jšd”, στον περίβολο του ναού του Ρα. Το πουλί αναπαυόταν στο πυραμίδιο (benben stone) του ναού, καθιστώντας το εφεξής για τους πιστούς του Ρα ως το πιο ιερό μέρος σ’ ολόκληρο τον κόσμο. Σ’ έναν άλλο μύθο, ο Benu γεννήθηκε απ’ την καρδιά του Όσιρι, του Θεού της Αναγέννησης, κι ενσαρκώνοντας τον ίδιο το θεό ανέλαβε να μεταφέρει της ψυχές των νεκρών στον κάτω κόσμο.
Fenghuang και Hōō (Κινέζικη και Ιαπωνική Μυθολογία)
Το μυθολογικό πτηνό Fenghuang συχνά αποκαλείται κινέζικος Φοίνικας, παρότι δεν παρουσιάζει ιδιαίτερη ομοιότητα με τον αρχαιοελληνικό «αδερφό» του: όντας ο βασιλιάς όλων των πτηνών, έχει κεφάλι παγονιού, σώμα κύκνου και χρυσά φτερά πετεινού. Σύμφωνα με την κινέζικη μυθολογία, το Fenghuang, γεννημένο από τον ίδιο τον ήλιο, είναι ένα αθάνατο πουλί, οι ασυνήθιστες εμφανίσεις του οποίου στη γη των ανθρώπων αποτελούν οιωνό αρμονίας ή προμήνυμα της ανόδου στο θρόνο ενός νέου αυτοκράτορα. Το σίγουρο είναι, πως όσες φορές λέγεται ότι έχει θεαθεί, κουβαλάει περγαμηνές ή ένα κουτί γεμάτο ιερά βιβλία.
Το Fenghuang συμβολίζει τόσο το θηλυκό όσο και το αρσενικό γένος, πετυχαίνοντας την ισορροπία του yin-yang. Μάλιστα, το ίδιο του το όνομα, όντας ένας συνδυασμός των λέξεων feng, που συμβολίζει την αρσενική του πλευρά, και huang, που συμβολίζει τη θηλυκή του πλευρά, επισημαίνει τούτη την ισορροπία. Καταγραφές για το Fenghuang υπάρχουν ήδη από την δυναστεία Shang, σε επιγραφές πάνω σε προφητικά οστά (ωμοπλάτη βοδιού ή στέρνο χελώνας).
Σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση, το σώμα του Fenghuang συμβολίζει ολόκληρη την πλάση: το κεφάλι του είναι ο ουρανός, τα μάτια του ο ήλιος, η πλάτη του το φεγγάρι, τα φτερά του ο άνεμος, τα πόδια του η γη, και η ουρά του οι πλανήτες. Συνάμα, το σώμα του εμπεριέχει όλα τα πέντε βασικά χρώματα: μαύρο, λευκό, κόκκινο, κίτρινο και πράσινο. Κι όμως αυτά δεν είναι πάντοτε ορατά, αφού κάποιες φορές ολόκληρο αναφλέγεται, έτσι που το μόνο που βλέπει το ανθρώπινο μάτι είναι μια ιπτάμενη σφαίρα φωτιάς.
Αντίστοιχο του Fenguang στην Ιαπωνική μυθολογία είναι το ιερό πτηνό Hōō. Τα Hōō είναι όμορφα κι ειρηνικά πλάσματα, με ράμφος κόκορα, σαγόνι χελιδονιού, κεφάλι φασιανού, λαιμό φιδιού, πλάτη χελώνας, πόδια γερανού και ουρά παγωνιού. Η ουρά τους μάλιστα, αποτελείται από πέντε φτερά, κάθε ένα από τα οποία έχει ένα από τα πέντε χρώματα των κινέζικων στοιχείων: λευκό, μαύρο, κόκκινο, κίτρινο και μπλε. Λέγεται ότι όταν ένα Hōō πετάει, ο άνεμος κοπάζει μονομιάς, η σκόνη κατακάθεται και πουλιά κι έντομα σωπαίνουν. Λόγω της ειρηνικής τους φύσης, τα Hōō εμφανίζονται στον κόσμο των ανθρώπων μόνο σε περιόδους ειρήνης, ευμάρειας και ευτυχίας, ενώ αποσύρονται στα ουράνια σε περιόδους ταραχής.
Firebird (Σλαβική Μυθολογία)
Ένα ακόμη μυθολογικό πτηνό που έχει συσχετιστεί με τον αρχαιοελληνικό Φοίνικα, αν και μονάχα στο κομμάτι της εξωτερικής τους εμφάνισης, είναι το Firebird (Жар-пти́ца), το Πουλί της Φωτιάς. Μαγικό από τη φύση του, το Πουλί της Φωτιάς απεικονίζεται στις ρωσικές λαϊκές ιστορίες να έχει χρυσά φτερά και κρυστάλλινα μάτια. Ίσως πιο γνωστή από αυτές τις παραδόσεις, είναι το παραμύθι «Ο πρίγκιπας Ίβαν, το Πουλί της Φωτιάς κι ο Γκρίζος Λύκος» (Tsarevitch Ivan, the Firebird and the Gray Wolf). Στο παραμύθι αυτό, το Πουλί της Φωτιάς, κλέβει χρυσά μήλα απ’ το δέντρο του Τσάρου κι εκείνος αναθέτει στα παιδιά του να το βρουν και να το αιχμαλωτίσουν, μ’ έπαθλο το μισό βασίλειο του. Είναι συχνό το μοτίβο στη σλαβική μυθολογία, το Πουλί της Φωτιάς ν’ αναδεικνύεται σε πολυπόθητο αντικείμενο περιπετειών.
Simurgh (Περσική Μυθολογία)
Στους ιρανικούς μύθους, το ανάλογο του Φοίνικα είναι το Simurgh, επίσης χιμαιρικής «κατασκευής» (σώμα παγωνιού, κατά περίπτωση κεφάλι σκύλου ή ανθρώπου και νύχια λιονταριού) και είναι τόσο μεγάλο που μπορεί να κουβαλήσει στα νύχια του ελέφαντα ή φάλαινα. Χρωματικά έχει το χρώμα του χαλκού. Είναι πάντοτε θηλυκό, καλόβουλο και με το πέρασμά του εξαγνίζει τη γη και τα νερά. Σύμφωνα με κάποιους μύθους έχει ζήσει τόσο καιρό που έχει δει τον κόσμο να καταστρέφεται τρεις φορές. Σύμφωνα με άλλους, ζει 1700 χρόνια πριν ριχτεί στις φλόγες για ν’ αναγεννηθεί. Στο έπος Shahnameh(Books of Kings), σώζει διαδοχικά τον Πρίγκιπα Zal και τη σύζυγό του, Rudabah, ενώ δίνει οδηγίες στον Zal πώς να ξεγεννήσει τη γυναίκα του με καισαρική. Ο γιος τους μεγαλώνει για να γίνει ένας από τους πιο φημισμένους επικούς ήρωες της Περσίας, ο Rostam.
Ο Φοίνικας στη Σύγχρονη Λογοτεχνία του Φανταστικού
Η αγάπη για τον Φοίνικα, το μυθικό τούτο πλάσμα που για πολλούς λαούς αναδείχθηκε σε σύμβολο της αναγέννησης, της μετενσάρκωσης και της ελπίδας, φαίνεται να διατηρήθηκε αμείωτη καθώς τα χρόνια πέρασαν και φτάσαμε στο σήμερα. Σε πολλά λογοτεχνικά έργα του φανταστικού αλλά και ταινίες και σειρές κάνουν την εμφάνιση τους Φοίνικες.
Στη σειρά βιβλίων του C.S. Lewis, Τα Χρονικά της Νάρνια (TheChroniclesofNarnia) κάνει την εμφάνιση του ένας Φοίνικας. Λέγεται πως κατοικεί σ’ έναν απομονωμένο κήπο στη χώρα του Aslan. Οι πρωταγωνιστές της σειράς συναντούν για πρώτη φορά τον μεγαλοπρεπή Φοίνικα αφού το γενναίο λιοντάρι σημαίνει το τέλος του πολέμου της Narnia. Ο Φοίνικας συνήθιζε να κουρνιάζει στο δέντρο κάτω από το οποίο στέκονταν οι θρόνοι του Frank I και της Helen, των πρώτων βασιλέων της Narnia.
Στο δεύτερο βιβλίο της σειράς φαντασίας της E. Nesbit που ξεκίνησε το 1902 με το γνωστό βιβλίο –και κατόπιν ταινία– FiveChildrenandIt, με τίτλο ThePhoenixandtheCarpet, τα ίδια πέντε παιδιά απ’ το πρώτο βιβλίο μπλέκουν σε μια σειρά από περιπέτειες όταν η μητέρα τους αγοράζει ένα χαλί και μέσα σ’ αυτό ανακαλύπτουν ένα αυγό Φοίνικα. Μόλις εκκολάπτεται, ο Φοίνικας αποκαλύπτει στα παιδιά, στoν Cyril, την Anthea, τον Robert, τη Jane και τον Lamb, πως το χαλί είναι μαγικό και μπορεί να τους πραγματοποιήσει τρείς ευχές κάθε μέρα.
Ο Fawkes είναι ο φοίνικας του καθηγητή Dumbledore στη σειρά βιβλίων HarryPotterτης J.K. Rowling. Εμπνεόμενη από την Κλασική μυθολογία για το Φοίνικα, η συγγραφέας έδωσε στον Fawkes πολλά από τα χαρακτηριστικά των μυθολογικών προγόνων του: ο Fawkes έχει έντονο κόκκινο χρώμα, είναι αθάνατος έχοντας την ικανότητα ν’ αναγεννιέται απ’ τις στάχτες του, τα δάκρυα του έχουν θεραπευτικές ικανότητες ενώ μπορεί να κουβαλήσει ιδιαίτερα βαριά φορτία. Πέρα από αυτά, όμως, ο Fawkes είναι κι ιδιαίτερα έξυπνος, βοηθώντας τους χαρακτήρες περισσότερες από μία φορές: όταν ο Harry ήταν έτοιμος να αντιμετωπίσει το βασιλίσκο στην Κάμαρα με τα Μυστικά, ήταν ο Fawkes που του έφερε το καπέλο της επιλογής, ενώ στη Μάχη του Υπουργείου (στο βιβλίο HarryPotterandtheOrderofthePhoenix), ο Fawkes έδρασε ως ασπίδα για τον Dumbledore, καταπίνοντας μια ασυγχώρητη κατάρα του Voldemort. Ακόμη και στον κόσμο του Harry Potter, οι Φοίνικες είναι ιδιαίτερα ανεξάρτητα πλάσματα και δεν υπάρχει άλλη καταγραφή μάγου που να δάμασε κάποιο απ’ τα αθάνατα πτηνά. Αξίζει να σημειωθεί πως ο Fawkes, χάρισε δυο φτερά του στον ραβδοποιό Olivander για την κατασκευή δύο ραβδιών· το ένα από αυτά τα ραβδιά διάλεξε τον Harry ως κάτοχο του ενώ το άλλο, χρόνια πριν, είχε διαλέξει τον Λόρδο Voldemort.
Στην αγαπημένη σαπουνόπερα του ’60, DarkShadows, η Laura Murdoch Collins είναι μια αθάνατη Φοίνικας με ανθρώπινη μορφή. Πλησιάζοντας το τέλος της αιώνιας ζωής της, η Laura πρέπει να πραγματοποιήσει ένα τελετουργικό ώστε να αναγεννηθεί και πάλι. Το τίμημα όμως είναι μεγάλο: πρέπει να πάρει μαζί της στη φωτιά ένα ακόμη άτομο, το γιό της.
Βιβλιογραφία και Διαδικτυακές Πηγές
Van der Broek. R. The Myth of the Phoenix: According to Classical and Early Christian Traditions. Translated by I. Seeger. Brill Archive, 1971.
Lacantius, Lucius Caecilius Firmianu. De Ave Phoenice.
Η Υπατία ήταν μία από τις μεγαλύτερες φιλοσόφους της Αλεξάνδρειας. Προκαλούσε τον σεβασμό και τον θαυμασμό των πνευματικών ανθρώπων της πόλης
Στην ιστορία των επιστημών για δεκαπέντε αιώνες είναι η μοναδική γυναίκα που συναντάμε και η πρώτη που δίδαξε δημόσια, αποτελώντας αδιαμφισβήτητο σύμβολο της ισότητας των φύλων, ούσα ταυτόχρονα και μάρτυρας της γνώσης.
Η Υπατία γεννήθηκε το 370 μ.Χ. σε μια Αλεξάνδρεια που απείχε πολύ από το να είναι η κοιτίδα του κοσμοπολιτισμού και του πνεύματος, όπως παλαιότερα. Η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία γινόταν χριστιανική και οι επιστήμες αντιμετωπίζονταν, στην καλύτερη περίπτωση, με επιφύλαξη.
Η Υπατία ήταν κόρη του Θέωνα, του σπουδαίου μαθηματικού και αστρονόμου, μελετητή του Πτολεμαίου και του Ευκλείδη, που καταγράφεται ως ο τελευταίος λόγιος που υπήρξε μέλος του Αλεξανδρινού Μουσείου. Πατέρας και κόρη είχαν αλεξανδρινή υπηκοότητα, γεγονός που ήταν ιδιαίτερο προνόμιο και τους προσέδιδε μεγάλες ελευθερίες.
Ο Θέων ήθελε με κάθε τρόπο να γίνει η κόρη του ένα «τέλειο ανθρώπινο ον» και κάτω από την επίβλεψή του η πανέμορφη κοπέλα έλαβε εξαιρετική μόρφωση. Ταξίδεψε στην Αθήνα, όπου σπούδασε στη νεοπλατωνική σχολή του Πλούταρχου του Νεότερου και της κόρης του Ασκληπιγένειας.
Παρακολούθησε μαθήματα και στη σχολή του Πρόκλου, ο οποίος την επηρέασε ιδιαίτερα, ενώ σύμφωνα με μεταγενέστερες μαρτυρίες φαίνεται ότι ολοκλήρωσε τις σπουδές της στη σχολή του Ιεροκλή. Με την επιστροφή της στην Αλεξάνδρεια αρχίζει να διδάσκει φιλοσοφία και μαθηματικά, ως επικεφαλής των νεοπλατωνιστών της πόλης, ενώ μελετά διεξοδικά τα μαθηματικά έργα του Διόφαντου και του Απολλώνιου.
Η φήμη της ως σπουδαίας φιλοσόφου διαδίδεται ταχύτατα και γίνεται ιδιαίτερα δημοφιλής τόσο για το αναλυτικό της πνεύμα και τη διαλεκτική της δύναμη όσο και για το μοναδικό της κάλλος. Η ίδια τηρούσε τις αρχές των νεοπλατωνικών, οι οποίοι ήταν ασκητικοί και υπέρμαχοι της αγνότητας, χωρίς ωστόσο να απαιτεί από τους μαθητές της, που ανήκαν σε διάφορες θρησκείες, αντίστοιχη συμπεριφορά.
Μαθητές αρχίζουν να έρχονται από όλα τα μέρη της αυτοκρατορίας για να σπουδάσουν φιλοσοφία και η επιρροή της Υπατίας φτάνει μέχρι τη σχολή της Αντιοχείας.
Η εποχή, ωστόσο, δεν ευνοούσε τα ελεύθερα πνεύματα, ενώ δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι και μόνο το γεγονός ότι ήταν γυναίκα ήταν αρκετό για να προκαλέσει τον φθόνο –πόσο μάλλον που οι νεοπλατωνιστές θεωρούνταν το αντίπαλο δέος του χριστιανισμού, τον οποίο οι αυτοκράτορες κατά τη διάρκεια του 4ου αιώνα -με εξαίρεση τον Ιουλιανό- προσπαθούσαν να επιβάλλουν.
Στο πλαίσιο του θρησκευτικού και πολιτικού φανατισμού η λατρεία των εθνικών ποινικοποιείται, οι θυσίες απαγορεύονται και οι περιουσίες των ναών αφαιρούνται. Το 391 μ.Χ., με διάταγμα του Θεοδοσίου, παύει να λειτουργεί το Αλεξανδρινό Μουσείο και επιβάλλεται η καταστροφή όλων των εθνικών ναών της πόλης, παρά τις περί του αντιθέτου εκκλήσεις του ρήτορα και σοφιστή Λιβανίου.
Την περίοδο 412-415 μ.Χ. αυτοκρατορικός έπαρχος της Αιγύπτου ήταν ο βαφτισμένος χριστιανός Ορέστης, μαθητής και φίλος της Υπατίας, ο οποίος συχνά την συμβουλευόταν για θέματα πολιτείας. Στον πατριαρχικό θρόνο είχε ανέλθει ο Κύριλλος, που είχε θέσει ως στόχο την εκδίωξη όλων των μη ορθοδόξων χριστιανών από την πόλη.
Η εβραϊκή κοινότητα της Αλεξάνδρειας ήταν το πρώτο θύμα της πολιτικής του, με αποτέλεσμα την έντονη αντίδραση του έπαρχου. Τότε, για να συμπαρασταθούν στον επίσκοπο έφτασαν στην πόλη πεντακόσιοι μοναχοί, ενώ ένας από αυτούς, ο Αμμώνιος, προσπάθησε να δολοφονήσει τον Ορέστη, χτυπώντας τον στο κεφάλι με μια πέτρα. Ο μοναχός συνελήφθη και αφού πρώτα βασανίστηκε, εκτελέστηκε επί τόπου, οξύνοντας περαιτέρω τα πνεύματα.
Η προσπάθεια της Υπατίας να υπερασπιστεί τον έπαρχο προκάλεσε την οργή του Κυρίλλου, ο οποίους φοβούμενος την επιρροή που η φιλόσοφος ασκούσε στην πόλη, την κατηγόρησε για μαύρη μαγεία.
Στις 8 Μαρτίου του 415 μ.Χ., καθώς επέστρεφε σπίτι της, η Υπατία δέχτηκε επίθεση από ομάδα ανδρών, οι οποίοι τη σκότωσαν με φρικτό και βασανιστικό τρόπο.
Ο χριστιανός ιστορικός του 5ου αιώνα Σωκράτης ο Σχολαστικός γράφει σχετικά: «Όλοι οι άνθρωποι την σεβόταν και την θαύμαζαν για την απλή ταπεινοφροσύνη του μυαλού της. Ωστόσο, πολλοί με πείσμα την ζήλευαν και επειδή συχνά συναντούσε και είχε μεγάλη οικειότητα με τον Ορέστη, ο λαός την κατηγόρησε ότι αυτή ήταν η αιτία που ο Επίσκοπος και ο Ορέστης δεν γίνονταν φίλοι.
Με λίγα λόγια, ορισμένοι πεισματάρηδες και απερίσκεπτοι κοκορόμυαλοι με υποκινητή και αρχηγό τους τον αναγνώστη Πέτρο, έναν οπαδό αυτής της Εκκλησίας, παρακολουθούσαν αυτή τη γυναίκα να επιστρέφει σπίτι της, γυρνώντας από κάπου.
Την κατέβασαν με τη βία από την άμαξά της, την μετέφεραν στην Εκκλησία που ονομαζόταν Καισάρειον, την γύμνωσαν εντελώς, της έσκισαν το δέρμα και έκοψαν τις σάρκες του σώματός της με κοφτερά κοχύλια μέχρι που ξεψύχησε, διαμέλισαν το σώμα της, έφεραν τα μέλη της σε ένα μέρος που ονομαζόταν Κίναρον και τα έκαψαν».
Ο θάνατος της Υπατίας στην Αλεξάνδρεια από τον Louis Figuier, 186
Ο θάνατος της Υπατίας σηματοδοτεί, σύμφωνα με την Καθλίν Γουάιντερ, καθηγήτρια Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Μίσιγκαν, το τέλος της κλασικής αρχαιότητας, ενώ για αιώνες οι επιστήμες σχεδόν θα σταματήσουν να εξελίσσονται, με την Ευρώπη να εισέρχεται στον σκοτεινό Μεσαίωνα.
Η δολοφονία της φιλοσόφου από Παραβαλάνους, φανατικούς μοναχούς της Εκκλησίας του Αγ. Κυρίλλου της Ιερουσαλήμ, δε γνωρίζουμε μέχρι σήμερα αν, όπως υπονοούν πηγές της εποχής, είχε διαταχθεί από τον Κύριλλο –κάτι που η Εκκλησία αρνείται κατηγορηματικά.
Αυτό που είναι βέβαιο είναι ότι η έρευνα που ζήτησε από τη Ρώμη ο Ορέστης πριν παραιτηθεί παρακωλύθηκε επανειλημμένως, ενώ στο τέλος ο επίσκοπος ισχυρίστηκε ότι η Υπατία ήταν ζωντανή και ζούσε στην Αθήνα. Από τα γραπτά του, πάντως, μαθαίνουμε ότι θεωρούσε τη φιλοσοφία «ελληνιστική βλακεία» και πως πίστευε ότι η γυναίκα «υποταγμένη και παραδομένη στην υπακοή προς τον Θεό, οφείλει να αφοσιώνεται στη γέννηση παιδιών».
Ο Κύριλλος αγιοποιήθηκε και τιμάται στις 18 Ιανουαρίου, ενώ τα τελευταία χρόνια η Ορθόδοξη Εκκλησία προσπάθησε να παρουσιάσει την Υπατία ως χριστιανή που ήθελε, αλλά δεν πρόλαβε να βαπτιστεί, ταυτίζοντάς την με την Αγία Αικατερίνη, γεγονός όμως που δεν επιβεβαιώνεται από καμία ιστορική πηγή.
Τα γραπτά της Υπατίας καταστράφηκαν στην πυρκαγιά της βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας, αντλούμε ωστόσο πληροφορίες για το έργο της από σύγχρονούς της συγγραφείς. Έγραψε για την Αριθμητική του Διόφαντου, τον Αστρονομικό Κανόνα του Πτολεμαίου και τις Κωνικές Τομές του Απολλώνιου και ενδέχεται κομμάτια του έργου της να περιλαμβάνονται στις πραγματείες του πατέρα της, Θέωνα.
Από την αλληλογραφία της με τον μαθητή της Συνέσιο τον Κυρηναίο φαίνεται ότι γνώριζε τον τρόπο κατασκευής του αστρολάβου, αλλά και του υδροσκοπίου. Στην ιστορία των επιστημών για δεκαπέντε αιώνες είναι η μοναδική γυναίκα που συναντάμε και η πρώτη που δίδαξε δημόσια, αποτελώντας αδιαμφισβήτητο σύμβολο της ισότητας των φύλων, ούσα ταυτόχρονα και μάρτυρας της γνώσης.
Δεν είναι εξάλλου λίγες οι φορές, μέχρι και σήμερα, που είναι η μόνη γυναίκα που αναφέρεται στην ιστορία της αστρονομίας και των μαθηματικών. Στην περίφημη «Εγκυκλοπαίδεια» που εξέδωσαν το 1751 ο Ντιντερό με τον Ντ΄Αλαμπέρ, η Υπατία εξυμνείται ως πρόδρομος του Διαφωτισμού, ενώ ο σύγχρονός της επιγραμματοποιός Παλλαδάς θα γράψει γι΄αυτήν στον «Ύμνο εις την Υπατίαν»:
«Στην Υπατία, που στην λάμψη σου, στα λόγια σου κλίνω γόνυ και υψώνω το βλέμμα μου προς τον έναστρο ουρανό του πνεύματός σου. Γιατί προς τον ουρανό τοξεύει η πράξη σου, προς τον ουρανό οδηγεί των λόγων σου η ομορφιά, θεϊκή Υπατία. Ω συ των πνευματικών επιστημών υπέρλαμπρο αστέρι».
To άγαλμα της Υπατίας στο πανεπιστήμιο της Βιέννης